«Στην πατρίδα μπορεί να είχαμε πόλεμο, αλλά τουλάχιστον είχαμε αξιοπρέπεια»

«Υπάρχουν τόσα πολλά παιδιά που φτάνουν στο νησί. Οργανώνω συνεδρίες με παιχνίδια για να τους δώσω τη δυνατότητα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους μέσω του παιχνιδιού. Οργανώνουμε δημιουργικές δραστηριότητες όπως ζωγραφική και παζλ. Είναι επίσης ένας τρόπος για να αναγνωρίσουμε πως μπορούμε να τα βοηθήσουμε πιο αποτελεσματικά.  Τα παιδιά μάς λένε πως θέλουν να πάνε σπίτι, αλλά πιστεύω ότι με τον όρο σπίτι εννοούν κάπου όπου να είναι ασφαλείς, μακριά από τον πόλεμο και από τους δρόμους της Κω. Είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα θέματα στις ζωγραφιές τους: ένα σπίτι, μια ηλιόλουστη μέρα με την οικογένειά τους.

  Παιδιά προσφύγων ζωγραφίζουν , © Georgios Makkas/Panos Pictures

Αλλά ακόμα και όταν τα παιδιά παίζουν ξέγνοιαστα, οι γονείς τους μας λένε πόσο δύσκολο τους είναι να βρίσκονται εκεί. Λένε ότι η συμπεριφορά των παιδιών τους άλλαξε μετά από το επικίνδυνο ταξίδι με τη βάρκα από την Τουρκία στην Κω και ότι τώρα κλαίνε πολύ. Συχνά ο ρόλος μας περιλαμβάνει την υποστήριξη των γονιών στο πώς να χειριστούν τέτοιες αλλαγές στη συμπεριφορά και πώς να προσφέρουν παρηγοριά στα παιδιά τους.

Πραγματικά με ανησυχεί το ότι αυτά τα παιδιά έχουν υποφέρει τόσα πολλά, τον πόλεμο στη χώρα τους και το ταξίδι στη θάλασσα. Θα είναι πολύ δύσκολο για εκείνα, εκτός εάν εγκατασταθούν σε ένα σταθερό σπίτι με πολλή αγάπη και προστασία.

Είδα ένα αγόρι από τη Συρία που βρισκόταν σπίτι όταν εκείνο χτυπήθηκε από βόμβα. Οι γονείς του μου είπαν ότι η συμπεριφορά του άλλαξε μετά από αυτό: δεν μπορούσε να κοιμηθεί τη νύχτα και σταμάτησε να επικοινωνεί. Αργότερα διαγνώσθηκε με διαταραχή μετα-τραυματικού στρες.

Υπάρχουν πολλά ασυνόδευτα παιδιά, αλλά συνήθως διστάζουν να αποκαλύψουν την ηλικία τους ή το γεγονός ότι βρίσκονται εδώ μόνα τους. Συχνά επιμένουν ότι είναι 18 χρονών και ότι ταξιδεύουν με κάποιο θείο ή ξάδελφο γιατί τους έχουν πει ότι θα τεθούν υπό κράτηση αν αναγνωριστούν ως ασυνόδευτοι ανήλικοι.

Ήταν ένα 14χρονο αγόρι από τη Συρία που έφτασε μόνο του. Μία γυναίκα που εργαζόταν στο λιμάνι τον έβλεπε να κλαίει κάθε μέρα και προσφέρθηκε  να τον βοηθήσει. Ήθελε απελπισμένα να επιστρέψει στην Τουρκία όπου ήταν η μητέρα του. Αισθανόταν πως δεν μπορούσε να επιβιώσει χωρίς εκείνη. Αλλά ήταν απόφαση της οικογένειάς του να φύγει και ήταν αδύνατο να γυρίσει πίσω.

Κάνουμε ομαδικές συνεδρίες και για ενήλικες και οι άνθρωποι είναι πολύ ανοικτοί στο να μοιράζονται τις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους μαζί μας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ομαδικών συνεδριών οι άνθρωποι εκφράζουν το φόβο τους για την παρούσα κατάσταση αλλά και για όσα μπορεί να τους επιφυλάσσει το μέλλον. Επίσης πραγματοποιούμε ατομικές συνεδρίες και συνεχίζουμε να παρακολουθούμε τους ανθρώπους που χρειάζονται στήριξη.

«Οι δύο μου κόρες πέθαναν όταν μια βόμβα χτύπησε το σπίτι μου», μου είπε ένα πατέρας. «Δεν είχα χρόνο να θρηνήσω για το θάνατό τους καθώς έπρεπε να σώσω την υπόλοιπη οικογένειά μου.» Αυτό είναι κάτι που ακούω συχνά: οι άνθρωποι έχουν υποφέρει τόσα και αισθάνονται ότι δεν υπάρχει χρόνος και ενέργεια για τίποτα άλλο πέρα από την επιβίωση.

Πολύ συχνά, μιλούν για το ταξίδι τους από την Τουρκία στην Κω. Μερικοί πρόσφυγες λένε ότι οι διακινητές τους συμπεριφέρθηκαν καλά. Άλλοι περιγράφουν πως έπεσαν θύματα απαγωγής, στην προσπάθεια τους να διασχίσουν την Τουρκία, από ομάδες που ζητούσαν λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Άλλοι αναφέρουν ότι βασανίστηκαν στα χέρια των διακινητών. Πάντα τονίζουν το γεγονός ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να τους πληρώσουν για να φύγουν από την πατρίδα τους. «Μπορούσαμε είτε να μείνουμε στη χώρα και  να σκοτώσουμε ή να σκοτωθούμε,  ή να φύγουμε για να σώσουμε τους εαυτούς μας. Δεν υπήρχε επιλογή.»

Μετά από όσα πέρασαν, αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ και αναγκάζονται  να κοιμούνται στο έδαφος, χωρίς νερό ή φαγητό. Πολλοί άνθρωποι μου λένε, «Στην πατρίδα μας μπορεί να είχαμε πόλεμο, αλλά τουλάχιστον είχαμε αξιοπρέπεια».

Οι γονείς συχνά αισθάνονται χαμένοι χωρίς να μπορούν να προστατεύσουν και να παρέχουν τα απαραίτητα στα παιδιά τους. Ένας άντρας περιέγραφε πόσο δύσκολο είναι για εκείνον, ως πατέρας, να ζήσει την οικογένεια του κάτω από αυτές τις συνθήκες. Μου έδειξε, κλαίγοντας, βίντεο στο κινητό του με την οικογένεια του να σέρνεται για να περάσει τα σύνορα του Ιράν με την Τουρκία. Χρειαζόταν να βγάλει αυτό το βάρος από μέσα του, γιατί αισθανόταν ότι μπροστά στην οικογένειά του έπρεπε να παραμένει δυνατός.

Πολλοί πρόσφυγες μιλούν για τους φόβους τους. «Τη νύχτα αισθάνομαι φόβο», μας είπε ένας πατέρας. «Εγώ και η οικογένειά μου κοιμόμαστε στην είσοδο του ξενοδοχείου Κάπταιν Ηλίας. Δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα. Ανησυχώ ότι η γυναίκα μου και τα παιδιά μου δεν είναι ασφαλείς.»

Μια μητέρα που μεγαλώνει μόνη την κόρη της, ταξίδεψε μόνη με το παιδί  αλλά  φοβόταν να μένει έξω μήπως  τους συμβεί κάτι κακό. Έφυγε από τη βία στο σπίτι της, λέει, και άφησε το Αφγανιστάν για το καλό της κόρης της. 

Άλλοι πρόσφυγες εκφράζουν τη οργή τους για τις συνθήκες διαβίωσης. Οι μητέρες αναγκάζονται να ακουμπούν τα μωρά τους στο βρώμικο έδαφος, μέσα στη ζέστη, περικυκλωμένα από σκουπίδια. Κάποιος είπε, «είμαστε άνθρωποι, αλλά εδώ στην Ευρώπη μας συμπεριφέρονται σαν ζώα.»    

   © Alessandro Penso

Πολλοί αισθάνονται ανακουφισμένοι που έφτασαν στην Ευρώπη, η οποία αντιπροσωπεύει για αυτούς την ασφάλεια, αλλά απογοητεύονται με τις συνθήκες υποδοχής. Η έλλειψη πληροφόρησης επίσης επηρεάζει τους ανθρώπους και αυξάνει το συναίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου. Συχνά νιώθουν είναι εντελώς χαμένοι και χρειάζονται καθοδήγηση. 

Μερικοί έχουν βιώσει και περιστατικά βίας μεταξύ αστυνομίας, προσφύγων και τοπικών ομάδων. Ένα 16χρονο αγόρι από την Παλαιστίνη με ρώτησε, «γιατί με χτυπάει η αστυνομία; Υποτίθεται ότι πρέπει να προστατεύει τους ανθρώπους».

Συχνά ονειρεύομαι τον χώρο φιλοξενείας που θα έχτιζα για αυτούς τους ανθρώπους αν μπορούσα.Ένα προσωρινό σπίτι με τις απαραίτητες υποδομές. Φαντάζομαι πόσο ωραία θα ήταν: πολλά μικρά σπίτια γύρω από ένα μεγάλο κήπο. Με κάνει τόσο δυστυχισμένη να ακούω ότι οι γονείς δεν μπορούν καν να ταΐσουν ή να πλύνουν τα παιδιά τους ή να τα πάνε στην τουαλέτα.

Οι πρόσφυγες πραγματικά δεν περίμεναν αυτή την αντιμετώπιση. Ένας άντρας μου είπε, «αν ήξερα ότι θα είναι τέτοιες οι συνθήκες, θα κολυμπούσα πίσω στη Συρία».

Πάντα προσπαθώ να εξηγήσω στον κόσμο εδώ  ότι δεν φταίνε οι πρόσφυγες για αυτή την κατάσταση. Περικυκλωμένοι από τον πόλεμο, το θάνατο και τη βία, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να δραπετεύσουν».