Η ιατρική δράση δεν μπορεί να στοχοποιείται

Από το 2015, έχουμε θρηνήσει την απώλεια 26 μελών του προσωπικού μας σε 10 ξεχωριστά γεγονότα, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια εισβολής ή βομβαρδισμού νοσοκομείων. Τα τελευταία πέντε χρόνια, μέλη του προσωπικού μας έχουν χάσει τη ζωή τους στην Αιθιοπία, το Αφγανιστάν, το Νότιο Σουδάν, τη Συρία, την Υεμένη και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Συνολικά, έχουμε θρηνήσει τον θάνατο 97 συναδέλφων μας, οι οποίοι σκοτώθηκαν σε 59 ξεχωριστά γεγονότα, με το πρώτο καταγεγραμμένο γεγονός να συμβαίνει το 1989.

Το μεγαλύτερο μεμονωμένο συμβάν, συνέβη στο Κέντρο Τραύματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Κουντούζ του Αφγανιστάν, το οποίο καταστράφηκε σε αεροπορική επιδρομή του αμερικανικού στρατού τον Οκτώβριο του 2015. Σαράντα δύο άνθρωποι σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων 14 από το προσωπικό μας.

Ο Δρ Sebastiano Girmenia, παρουσιάζει δύο σφαίρες που αφαιρέθηκαν από διαφορετικούς ασθενείς στο Κέντρο Τραύματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Κουντούζ. © Andrew Quilty/Oculi

Στη Συρία, νοσοκομεία και κλινικές που υποστηρίζουμε είναι συχνό φαινόμενο να δέχονται επιθέσεις. Τα ασθενοφόρα στην εμπόλεμη Υεμένη δέχονται συχνά επιθέσεις, ενώ ένοπλες εισβολές στις εγκαταστάσεις υγείας μας έχουν σημειωθεί σε μέρη όπως το Σουδάν.

Όχι μόνο στρατιωτικές επιθέσεις

Αλλά οι επιθέσεις στις ιατρικές δομές δεν προέρχονται μόνο από στρατιωτικές δυνάμεις, καθώς οι εργαζόμενοι στον ιατρικό τομέα και οι ασθενείς, βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με τη βία ένοπλων ομάδων.

Το 2017, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, άνθρωποι που αναζητούσαν καταφύγιο στο νοσοκομείο μας, στο Batangafo, δέχθηκαν επίθεση από ένοπλους άνδρες. Σε ένα άλλο περιστατικό, επίσης, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, ένα μωρό πυροβολήθηκε στην αγκαλιά της μητέρας του, μπροστά στα μάτια του προσωπικού μας, ενώ η μητέρα αναζητούσε καταφύγιο στο νοσοκομείο μας στο Ζέμιο.

Πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, χρειάστηκε να σταματήσουμε την παροχή ιατρικής περίθαλψης και να αποσύρουμε τις ομάδες μας σε διάφορες χώρες, λόγω ένοπλων επιδρομών στα νοσοκομεία μας. Τον Δεκέμβριο του 2020, μετά από μια σειρά βίαιων περιστατικών κατά των ομάδων μας, πήραμε τη δύσκολη απόφαση να τερματίσουμε τις δραστηριότητές μας στην περιοχή Fizi, στη βορειοανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Στις 12 Μαΐου 2020, ένοπλοι επιτέθηκαν στην πτέρυγα μητρότητας στο νοσοκομείο που υποστηρίζουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στο Dasht-e-Barchi στην Καμπούλ του Αφγανιστάν, σκοτώνοντας 24 άτομα, μεταξύ των οποίων 16 μητέρες, μια μαία και δύο μικρά παιδιά.

Η πτέρυγα φυσιολογικού τοκετού στο Dasht-e-Barchi. © Sandra Calligaro

Τον Ιανουάριο του 2021, ένα ασθενοφόρο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα με σαφή σήμανση, που μετέφερε ασθενείς μεταξύ Douentza και Sévaré, στο κεντρικό Μάλι, έγινε στόχος ενόπλων. Το ασθενοφόρο και οι επιβάτες του - συμπεριλαμβανομένων των ασθενών, του οδηγού και του ιατρικού προσωπικού - κρατήθηκαν για αρκετές ώρες, με αποτέλεσμα ένας από τους ασθενείς να πεθάνει.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, τρία μέλη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που εργάζονταν στο Τιγκράι της Αιθιοπίας, η Maria Hernandez, συντονίστρια του προγράμματος έκτακτης ανάγκης, ο Yohannes Halefom Reda, βοηθός συντονιστή και ο Tedros Gebremariam Gebremichael οδηγός, βρέθηκαν νεκροί λίγα μέτρα μακριά από το όχημά τους.

Ψήφισμα 2286 του ΟΗΕ

Η επίθεση στο Κέντρο Τραύματος στην Κουντούζ και οι καταστροφικές επιθέσεις σε εγκαταστάσεις υγείας στη Συρία και την Υεμένη, ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στην έκδοση του ψηφίσματος 2286, του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τον Μάιο του 2016.

Η πρώην πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα Δρ Joanne Liu μιλάει στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την υιοθέτηση του ψηφίσματος 2286. © Paulo Filgueiras

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα άσκησαν σοβαρές πιέσεις ώστε να διασφαλίσουν πως τα κράτη θα υποστηρίξουν την προστασία της παροχής ιατρικής περίθαλψης και στις δύο πλευρές του μετώπου. Το ψήφισμα ήταν απαραίτητο. Ήταν μια πολιτική επιβεβαίωσης της νομιμότητας και του προστατευόμενου καθεστώτος της ανθρωπιστικής ιατρικής δράσης, σε μια εποχή που η ιατρική περίθαλψη δεχόταν θανατηφόρες αεροπορικές επιθέσεις από κράτη, συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας ή των συνασπισμών που υποστήριζαν.

Το ψήφισμα ενίσχυσε επίσης την προστασία της υγειονομικής περίθαλψης σε συγκρούσεις. Επέκτεινε επίσημα την προστασία, βάσει του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, στο προσωπικό που ασκεί αποκλειστικά ιατρικά καθήκοντα. Αυτό περιλαμβάνει το προσωπικό, τις ιατρικές δραστηριότητες και τις εγκαταστάσεις ανθρωπιστικών οργανώσεων, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Επίσης, αποσαφήνισε και εδραίωσε την αναγκαιότητα για προστασία των νοσοκομείων.

Το υποστηριζόμενο από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα νοσοκομείο στο Ma'arat Al Numan της βορειοδυτικής Συρίας μετά από την επίθεση και την καταστροφή του τον Φεβρουάριο του 2016. © MSF

Πέντε χρόνια μετά

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι στα πέντε χρόνια που ακολούθησαν από την υιοθέτηση του ψηφίσματος, ελάχιστα έχουν αλλάξει για όσους βρίσκονται στις ζώνες συγκρούσεων. Τα νοσοκομεία και οι εργαζόμενοι στον ιατρικό και ανθρωπιστικό τομέα εξακολουθούν να απειλούνται και να στοχοποιούνται. Η υιοθέτηση του ψηφίσματος δεν έλυσε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ομάδες μας στο πεδίο.

Την Πέμπτη 26 Ιανουαρίου 2023, ένοπλοι εισήλθαν στο δημόσιο νοσοκομείο Raoul Pierre Louis, που υποστηρίζεται από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο Carrefour, μια συνοικία που βρίσκεται δυτικά του Πορτ-ο-Πρενς, στην Αϊτή. Οι άνδρες έσυραν έναν ασθενή από την αίθουσα επειγόντων περιστατικών και τον σκότωσαν έξω από το νοσοκομείο.

Στη συνέχεια, τη νύχτα της 23ης Φεβρουαρίου, κουκουλοφόροι επιχείρησαν να εισβάλουν στο νοσοκομείο που υποστηρίζουμε στο Tabarre, ενώ νωρίτερα στις 22 Φεβρουαρίου, οι είσοδοι και οι έξοδοι του κέντρου επειγόντων περιστατικών στο Turgeau είχαν αποκλειστεί και ένα ασθενοφόρο είχε ερευνηθεί. Αρνούμενοι να αφήσουν τα όπλα τους εκτός του νοσοκομείου, οι αστυνομικοί εισήλθαν στη συνέχεια στις εγκαταστάσεις για να ελέγξουν την ταυτότητα όλων των εγγεγραμμένων ασθενών. 

Στις 8 Φεβρουαρίου 2023, στην Μπουρκίνα Φάσο, ένα όχημα των ομάδων, με σαφή τα διακριτικά του, μετέφερε μια ομάδα τεσσάρων ατόμων, συμπεριλαμβανομένου ιατρικού προσωπικού. Ενώ βρισκόταν στον δρόμο μεταξύ Dédougou και Tougan, το όχημα έγινε στόχος ενόπλων που πυροβόλησαν τους επιβάτες. Δύο μέλη του προσωπικού σκοτώθηκαν, ενώ άλλα δύο κατάφεραν να διαφύγουν.

Τον Απρίλιο, ένα νοσοκομείο που υποστηρίζεται από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στην El Geneina, την πρωτεύουσα του Δυτικού Νταρφούρ στο Σουδάν, λεηλατήθηκε.

© MSF

Υπήρξαν πολλά περιστατικά που έπληξαν τις εγκαταστάσεις μας στο Σουδάν, από την έναρξη της σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένων:

Μεταξύ 16 και 20 Μαΐου, μια αποθήκη με ιατρικές προμήθειες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Χαρτούμ λεηλατήθηκε και καταλήφθηκε, καύσιμα και οχήματα εκλάπησαν. Τα φάρμακα αλλοιώθηκαν.

Στις 18 Μαΐου, ένας ξενώνας μας στο νότιο Νταρφούρ, λεηλατήθηκε, με αποτέλεσμα να αναστείλουμε τις ιατρικές μας δραστηριότητες εκεί.

Μεταξύ 17 και 23 Μαΐου λεηλατήθηκε γραφείο μας στο κεντρικό Νταρφούρ, καθώς και το πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Ζαλινγκέι. Μια γεννήτρια καταστράφηκε και τα καύσιμα που είχαν δωρίσει οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα κλάπηκαν.

Στην πράξη, λοιπόν, το ψήφισμα έχει κάνει ελάχιστα για την προστασία εκείνων για τους οποίους η υιοθέτησή του σχεδιάστηκε να προστατεύσει.

Τα κράτη πρέπει να αποσαφηνίσουν και να επιβεβαιώσουν εκ νέου τη δέσμευσή τους να προστατεύουν τους τραυματίες και τους ασθενείς και όσους τους περιθάλπουν, καθώς η ανθρωπιστική και η ιατρική βοήθεια αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη τάση ποινικοποίησης.

Πώς μπορούμε να λειτουργήσουμε;

Αποδεχόμαστε ότι η δραστηριοποίηση σε εμπόλεμες ζώνες ενέχει κινδύνους. Υπάρχουν όμως μέτρα που λαμβάνουμε για να συμβάλλουμε στη μείωση του κινδύνου επίθεσης από τα μέρη μιας σύγκρουσης.

Νοσοκομείο που καταστράφηκε από αεροπορική επιδρομή στο ανατολικό Χαλέπι. © KARAM ALMASRI 

Ιατρική δεοντολογία και διαπραγμάτευση

Σύμφωνα με την ιατρική δεοντολογία, η άρνηση παροχής σωτήριας βοήθειας είναι αδιαπραγμάτευτη. Οι ασθενείς που εισάγονται στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων μας πρέπει να περιθάλπονται, ανεξάρτητα από το ποιοι είναι ή σε ποια πλευρά του μετώπου βρίσκονται ή τυχαίνει να ζουν.

Αυτή την άποψη δυστυχώς δεν την συμμερίζονται όλοι, και εργαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την "ποινικοποίηση" της ιατρικής περίθαλψης στο πεδίο της μάχης. Από τη μία πλευρά, σύμφωνα με πολλούς εγχώριους αντιτρομοκρατικούς νόμους, οποιαδήποτε βοήθεια παρέχεται σε περιοχές όπου δρουν οι λεγόμενοι "τρομοκράτες" αποτελεί λόγο δίωξης και οι περιοχές αυτές είναι συνήθως πολύ δύσκολα προσβάσιμες.

Από την άλλη πλευρά, όμως, εκεί όπου είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε δύσκολες περιοχές (και σε ορισμένες περιοχές που δεν είναι δύσκολο να προσεγγιστούν), ένοπλες ομάδες επιτίθενται, απαγάγουν και σκοτώνουν ανθρωπιστικούς και ιατρικούς εργαζόμενους.

Ενώ η απειλή για τις ιατρικές ανθρωπιστικές οργανώσεις είναι διπλή και διαφορετική στη φύση της, ο λόγος για τον οποίο προσπαθούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές τις περιοχές είναι ο ίδιος - για να παρέχουμε σωτήρια ιατρική περίθαλψη. Για τον σκοπό αυτό, εμπλέκουμε όλα τα μέρη της σύγκρουσης ώστε να μπορέσουμε να παρέχουμε ιατρική περίθαλψη σε εμπόλεμες ζώνες με ασφάλεια. Βεβαιώνουμε σε όλες τις πλευρές ότι ο μόνος μας στόχος είναι να παρέχουμε περίθαλψη στους ανθρώπους και να μην παρεμβαίνουμε σε καμία πολιτική ή στρατιωτική ατζέντα.

Επίσης, διασφαλίζουμε τη σαφή αναγνωρισιμότητά μας και γνωστοποιούμε τις μετακινήσεις μας. Σε μέρη όπως η Υεμένη και το Αφγανιστάν, το λογότυπό μας είναι πολύ διακριτό στα ασθενοφόρα μας και στην οροφή των νοσοκομείων μας και μοιραζόμαστε προληπτικά τις συντεταγμένες των ιατρικών μας δομών. Αυτές οι διαδικασίες απαιτούν συνεχή επαφή με τα μέρη της σύγκρουσης.

Είναι ζωτικής σημασίας για εμάς και το έργο που επιτελούμε να διαφυλάξουμε την προστασία της ιατρικής περίθαλψης και να έχουμε πρόσβαση σε όλα τα μέρη μιας σύγκρουσης για να διασφαλίσουμε αυτή την προστασία. Η προστασία της ιατρικής δράσης- η οποία πρέπει να γίνεται σεβαστή από όλες τις πλευρές - είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη των επιθέσεων.

Τα κράτη πρέπει να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλίσουν τη μέγιστη δυνατή προστασία των ιατρικών δομών, των τραυματιών και των ασθενών, καθώς και του ιατρικού και ανθρωπιστικού προσωπικού.

Η ιατρική φροντίδα δεν μπορεί να στοχοποιείται!