Νέο διάταγμα δυσχεραίνει τις προσπάθειες διάσωσης στη θάλασσα και θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους

Ένα νέο νομοθετικό διάταγμα, που υπογράφηκε από τον Ιταλό Πρόεδρο στις 2 Ιανουαρίου 2023, θα περιορίσει τις δυνατότητες διάσωσης στη θάλασσα και, ως εκ τούτου, θα καταστήσει την κεντρική Μεσόγειο, που είναι έτσι κι αλλιώς μία από τις πιο θανατηφόρες μεταναστευτικές οδούς στον κόσμο, ακόμη πιο επικίνδυνη. Το διάταγμα στοχεύει φαινομενικά τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης των ΜΚΟ, αλλά το πραγματικό τίμημα θα το πληρώσουν οι άνθρωποι που επιχειρούν να διασχίσουν την κεντρική Μεσόγειο και θα βρεθούν σε κίνδυνο.

Από το 2014, τα πολιτικά πλοία διάσωσης καλύπτουν το κενό που άφησαν σκόπιμα τα ευρωπαϊκά κράτη αφού διέκοψαν τις κρατικές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Οι ΜΚΟ διαδραμάτισαν ουσιαστικό ρόλο στην κάλυψη αυτού του κενού και στην πρόληψη της απώλειας περισσότερων ζωών στη θάλασσα, τηρώντας παράλληλα με συνέπεια τον νόμο.  

Παρ' όλα αυτά, τα κράτη μέλη της ΕΕ – με εξέχουσα την Ιταλία – προσπαθούν εδώ και χρόνια να παρεμποδίσουν τις δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης πολιτών μέσω δυσφήμισης, διοικητικής παρενόχλησης και ποινικοποίησης ΜΚΟ και ακτιβιστών.

Υπάρχει ήδη ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για τις δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης, πρόκειται για τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και τη Διεθνή Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση. Ωστόσο, η ιταλική κυβέρνηση εισήγαγε ένα ακόμη σύνολο κανόνων για τα πολιτικά σκάφη έρευνας και διάσωσης, οι οποίοι εμποδίζουν τις επιχειρήσεις διάσωσης και θέτουν σε περαιτέρω κίνδυνο τους ανθρώπους που ήδη κινδυνεύουν στη θάλασσα.  

Μεταξύ άλλων κανόνων, η ιταλική κυβέρνηση απαιτεί από τα πολιτικά πλοία διάσωσης να κατευθύνονται αμέσως στην Ιταλία μετά από κάθε διάσωση. Αυτό καθυστερεί περαιτέρω τις επιχειρήσεις διάσωσης, καθώς τα πλοία συνήθως πραγματοποιούν πολλαπλές διασώσεις κατά τη διάρκεια αρκετών ημερών. Η εντολή προς τις ΜΚΟ που εκτελούν επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης να μεταβούν αμέσως σε ένα λιμάνι, ενώ άλλοι άνθρωποι βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα, έρχεται σε αντίθεση με την υποχρέωση του καπετάνιου να παρέχει άμεση βοήθεια σε άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο, όπως κατοχυρώνεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Αυτό το στοιχείο του διατάγματος επιδεινώνεται από την πρόσφατη πολιτική της ιταλικής κυβέρνησης να αναθέτει συχνότερα «μακρινούς λιμένες», οι οποίοι μπορεί να απαιτούν έως και τέσσερις ημέρες ναυσιπλοΐας από την τρέχουσα θέση ενός πλοίου. 

Και οι δύο παράγοντες στόχο έχουν να κρατούν τα σκάφη έρευνας και διάσωσης  μακριά από την περιοχή διάσωσης για παρατεταμένες περιόδους και να μειώνουν την ικανότητά τους να βοηθούν άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο. Οι ΜΚΟ είναι ήδη υπερβολικά πιεσμένες λόγω της απουσίας κρατικών επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης και η μειωμένη παρουσία πλοίων διάσωσης θα έχει αναπόφευκτα ως αποτέλεσμα περισσότεροι άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους στη θάλασσα.

Ένα άλλο ζήτημα που προκύπτει από το διάταγμα είναι η υποχρέωση συλλογής δεδομένων από τους επιζώντες επί των σκαφών διάσωσης, όπως και την πρόθεσή τους να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας, και η μεταφορά αυτών των πληροφοριών στις αρχές. Είναι καθήκον των κρατών να ξεκινήσουν αυτή τη διαδικασία και ένα ιδιωτικό σκάφος δεν αποτελεί κατάλληλο μέρος για κάτι τέτοιο. Τα αιτήματα ασύλου θα πρέπει να διεκπεραιώνονται μόνο στην ξηρά, μετά την αποβίβαση σε ασφαλές μέρος και μόνο όταν καλύπτονται οι άμεσες ανάγκες, όπως διευκρινίστηκε πρόσφατα από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.  

Συνολικά, το ιταλικό νομοθετικό διάταγμα έρχεται σε αντίθεση με το διεθνές ναυτικό δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το ευρωπαϊκό δίκαιο και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να προκαλέσει την έντονη αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, των ευρωπαϊκών κρατών μελών και των θεσμικών οργάνων.

Εμείς, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που συμμετέχουμε σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο, καλούμε την ιταλική κυβέρνηση να αποσύρει αμέσως το νέο νομοθετικό διάταγμα. Καλούμε επίσης όλους τους βουλευτές του ιταλικού κοινοβουλίου να αντιταχθούν στο διάταγμα, αποτρέποντας έτσι τη μετατροπή του σε νόμο.  

Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι ένα ακόμη πολιτικά υποκινούμενο πλαίσιο που να εμποδίζει τις δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης, αλλά τα κράτη μέλη της ΕΕ να συμμορφωθούν επιτέλους με την ισχύουσα διεθνή και ναυτική νομοθεσία, καθώς και να εγγυηθούν τη δυνατότητα επιχειρησιακής δράσης των φορέων που πραγματοποιούν επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

Οι οργανώσεις έρευνας και διάσωσης που υπογράφουν:

Emergency

Iuventa Crew

Mare Liberum

Médecins Sans Frontières/Doctors Without Borders (MSF)

MEDITERRANEA Saving Humans

MISSION LIFELINE

Open Arms

r42-sailtraining

ResQ - People Saving People

RESQSHIP

Salvamento Marítimo Humanitario

SARAH-SEENOTRETTUNG

Sea Punks

Sea-Eye

Sea-Watch

SOS Humanity

United4Rescue

Watch the Med - Alarm Phone

Co-signing organisations:

Borderline-Europe, Menschenrechte ohne Grenzen e.V.

Human Rights at Sea