«Το να γεννηθείς ή να γεννήσεις είναι ρίσκο» στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία

Η Divine είχε ωδίνες τοκετού για ώρες, με το δεξί της χέρι κρατούσε τον στύλο του κρεβατιού, ενώ με το αριστερό της χέρι ξήλωνε το πορτοκαλί και πράσινο ρούχο της. Το μωρό της έχει καθυστερήσει και η Divine είναι εξαντλημένη. Στον θάλαμο τοκετού του κοινοτικού νοσοκομείου του Bangui η νοσηλεύτρια μόλις χορήγησε ωκυτοκίνη, μια ορμόνη για να επιταχύνει τη συχνότητα και την ένταση των συσπάσεών της. 

Σε αυτή τη μονάδα που εστιάζει στους τοκετούς υψηλού κινδύνου, οι γυναίκες παρακολουθούνται στενά από γιατρούς, οι οποίοι ελέγχουν την υγεία τους και τον καρδιακό ρυθμό του μωρού τους κάθε 30 λεπτά. Εάν ο τοκετός μιας γυναίκας διαρκέσει πολύ, μπορεί να μεταφερθεί στο χειρουργείο για να γίνει καισαρική.

Μια τέτoια προσεκτική φροντίδα δεν είναι καθόλου κοινή για τις γυναίκες της Κεντρικής Αφρικής που πρόκειται να γεννήσουν. Σε μια χώρα που έχει σοβαρές ελλείψεις σε δομές υγείας και ιατρικό προσωπικό, λίγες έγκυες γυναίκες έχουν πρόσβαση σε κατάλληλη μαιευτική περίθαλψη.

«Πολλές γυναίκες δεν πηγαίνουν σε κέντρο υγείας για τον τοκετό τους, αλλά γεννούν στο σπίτι», λέει η Adèle Guerde-Seweïen, μαία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο κοινοτικό νοσοκομείο του Bangui, γνωστό ως CHUC». Σε αυτή την περίπτωση, οι επιπλοκές μπορούν εύκολα να οδηγήσουν στο θάνατο της μητέρας ή του παιδιού».

Μια ακραία κατάσταση

Μια κραυγή, πιο δυνατή από όλες τις άλλες φωνές, ηχεί σε όλη την πτέρυγα του νοσοκομείου. Μια γυναίκα μόλις έμαθε για τον θάνατο της εγκύου αδελφής της. Λίγα λεπτά νωρίτερα, είχε μεταφερθεί εσπευσμένα στο νοσοκομείο και μεταφέρθηκε κατευθείαν στο χειρουργείο. Ήταν όμως πολύ αργά. Η ιατρική ομάδα έκανε ό,τι μπορούσε για να τη σταθεροποιήσει, αλλά κατάφερε μόνο να σώσει το μωρό της. 

«Αυτή η τραγωδία δεν θα είχε συμβεί αν είχε πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη εγκαίρως», λέει η Guerde-Seweïen.

Η υγεία της μητέρας και των νεογνών αποτελεί μείζονα επείγουσα κατάσταση στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Τα ποσοστά μαιευτικής και παιδικής θνησιμότητας της χώρας είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, οι γυναίκες έχουν 138 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από επιπλοκές εγκυμοσύνης και τοκετού στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία από ό,τι στην ΕΕ, ενώ ένα μωρό στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχει 25 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει πριν από τα πρώτα του γενέθλια από ό,τι αν είχε γεννηθεί στην Ευρώπη.

15 γυναικολόγοι για έξι εκατομμύρια κατοίκους

 «Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το να γεννηθείς ή να γεννήσεις σημαίνει να πάρεις ένα ρίσκο», λέει ο καθηγητής Norbert Richard Ngbale, μαιευτήρας-γυναικολόγος στο τμήμα μαιευτικής και νεογνολογίας του CHUC. «Υπάρχουν μόνο περίπου 15 γυναικολόγοι στη χώρα, για έναν πληθυσμό έξι εκατομμυρίων. Υπάρχει τεράστια έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, ειδικά στις αγροτικές περιοχές, όπου υπάρχουν κυρίως παραδοσιακές μαίες που δεν είναι εκπαιδευμένες για τη διαπίστωση επιπλοκών».

Credit: Barbara Debout

Οι περισσότεροι μητρικοί θάνατοι στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία σχετίζονται με μη ασφαλείς αμβλώσεις, αλλά και με εγκυμοσύνες που συμβαίνουν πολύ νωρίς (δηλαδή όταν το κορίτσι ή η γυναίκα είναι πολύ ανώριμες σωματικά για να γεννήσουν με ασφάλεια) και με τον τοκετό στο σπίτι. Πολλοί από αυτούς τους θανάτους, θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν υπήρχε διαθέσιμη υγειονομική περίθαλψη, είτε όσον αφορά την υποστήριξη της εγκυμοσύνης είτε την παροχή οικογενειακού προγραμματισμού. Η χρόνια ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης της Κεντροαφρικανική Δημοκρατία τροφοδοτείται επίσης από ακραία φτώχεια: αν και η υγειονομική περίθαλψη της μητέρας και του παιδιού είναι επίσημα δωρεάν στην χώρα, πολύ συχνά είναι διαθέσιμη μόνο σε όσους μπορούν να πληρώσουν .

«Σε μια χώρα όπου το 70% του πληθυσμού ζει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα, κάθε απόφαση πρέπει να σταθμίζεται οικονομικά, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι τίθεται σε κίνδυνο η υγεία κάποιου», λέει ο René Colgo, επικεφαλής της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Για τους ασθενείς, η μετάβαση στο νοσοκομείο είναι μια δαπάνη. Δεν έχουν χρήματα να πληρώσουν για την προγεννητική φροντίδα, ούτε για τη μεταφορά στο νοσοκομείο, πόσο μάλλον για τον τοκετό. Πολλές γυναίκες πιστεύουν ότι είναι καλύτερο να πάνε στο νοσοκομείο την τελευταία στιγμή, αν όχι καθόλου. Ως εκ τούτου, η υποστήριξη της παροχής δωρεάν φροντίδας είναι ζωτικής σημασίας».

«Αυτή τη φορά, ήθελα να αποφύγω κάθε κίνδυνο»

Ως μητέρα οκτώ παιδιών που εμφάνισε επιπλοκές στον τοκετό με το έβδομο μωρό της, η Carine Dembali δεν ήθελε να διακινδυνεύσει να φτάσει πολύ αργά στο νοσοκομείο αυτή τη φορά.

 «Με εξαίρεση το πρώτο μου παιδί, πάντα γεννούσα στο σπίτι λόγω έλλειψης χρημάτων», λέει. «Την τελευταία φορά όμως υπήρχε πρόβλημα. Το μωρό μου βγήκε αλλά ο πλακούντας όχι. Η οικογένειά μου με μετέφερε εσπευσμένα στο Castor's [ένα νοσοκομείο με μαιευτική πτέρυγα που υποστήριζαν παλαιότερα οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα], όπου δεν χρειάστηκε να πληρώσω τίποτα. Γι' αυτό αυτή τη φορά ήθελα να αποφύγω κάθε κίνδυνο. Πήγα στο νοσοκομείο κοντά στο σπίτι μου πριν από τον τοκετό. Είδαν ότι ο λώρος απειλούσε το παιδί μου και με έφεραν εδώ για καισαρική».

Οι θάλαμοι μητέρας και νεογνών της CHUC, οι οποίοι ανακαινίστηκαν πλήρως από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα πριν ανοίξουν τον Ιούλιο του 2022, παρέχουν επείγουσα φροντίδα σε έγκυες γυναίκες και νεογέννητα σε κρίσιμη κατάσταση. Από τον Ιούλιο έως τα μέσα Δεκεμβρίου, ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και του Υπουργείου Υγείας παρείχαν φροντίδα σε 3.084 έγκυες γυναίκες και 860 μωρά εισήχθησαν στον θάλαμο νεογνών, συμπεριλαμβανομένων 239 γεννημένων πρόωρα.

Λίγα νοσοκομεία στη χώρα παρέχουν παρόμοια υπηρεσία, η οποία περιλαμβάνει μονάδα εντατικής θεραπείας για πρόωρα μωρά και νεογέννητα που έχουν δυσκολία στην αναπνοή και άλλες επιπλοκές.

Ο Archange, ο οποίος γεννήθηκε μόλις 28 εβδομάδων (σε σύγκριση με μια κανονική κύηση 38-40 εβδομάδων), πάλεψε για τη ζωή του για 45 ημέρες στη μονάδα εντατικής θεραπείας της CHUC. Η ιατρική ομάδα εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τον αγώνα του να επιβιώσει που τον ονόμασαν «μικρό στρατηγό».

Credit:Barbara Debout

 «Ζύγιζε 800 γραμμάρια κατά τη γέννηση», λέει η μητέρα του, Stephanie. «Η δίδυμη αδερφή του δυστυχώς πέθανε μετά από δύο εβδομάδες και νόμιζα ότι θα  χάσω κι αυτόν».

Η ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα την έπεισε να δοκιμάσει τη «φροντίδα καγκουρό», όπου τα πρόωρα μωρά κρατούνται κοντά στο σώμα της μητέρας τους 24 ώρες το 24ωρο. Η παρατεταμένη επαφή δέρμα με δέρμα τα διατηρεί ζεστά, διατηρεί τη συναισθηματική τους ισορροπία και τελικά βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσής τους. 

«Όταν βγήκε από την εντατική, ξεκινήσαμε τη "μέθοδο καγκουρό"», λέει η Stephanie». Ήμουν αγχωμένη και δεν πείστηκα. Σύντομα όμως είδα ότι γινόταν όλο και καλύτερα και ότι η υγεία του βελτιωνόταν. Σήμερα ζυγίζει 1,5 κιλό. Σύντομα θα μπορέσω να πάω σπίτι μαζί του».

Προτεραιότητα για τις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα

Η κρίσιμη κατάσταση στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία γύρω από την υγειονομική περίθαλψη της μητέρας και του παιδιού ώθησε τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα να παρέχουν δωρεάν επείγουσα μαιευτική φροντίδα για γυναίκες και νεογέννητα σε τοποθεσίες σε όλη τη χώρα. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα εκπαιδεύουν επίσης το προσωπικό του Υπουργείου Υγείας και ανακαινίζουν και εξοπλίζουν ιατρικές εγκαταστάσεις, ώστε να μπορούν να παρέχουν ένα καλό επίπεδο περίθαλψης. Το 2021, ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα βοήθησαν σχεδόν 19.600 γυναίκες να γεννήσουν, συμπεριλαμβανομένων 1.020 με καισαρική, ενώ 1.900 νεογέννητα μωρά υποβλήθηκαν σε θεραπεία σε μονάδες νεογνών που υποστηρίζονται από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα σε όλη τη χώρα.

Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη υποστήριξη για να προσφέρουμε αυτές τις βασικές υπηρεσίες σε γυναίκες και βρέφη σε όλη τη χώρα. «Η κατάσταση απαιτεί φιλόδοξες επενδύσεις από όλους τους διεθνείς εταίρους για την ενίσχυση της πρόσβασης σε υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας», λέει ο Colgo. «Είναι απαράδεκτο να χάνονται καθημερινά τόσες πολλές ζωές γυναικών και μωρών για λόγους που μπορούν τόσο εύκολα να προληφθούν».