Βόρεια Ουγκάντα: Δύο δεκαετίες συγκρούσεων προκαλούν πολλά θύματα ανάμεσα στους αμάχους

Κάθε βράδυ, πάνω από 7.000 παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης Γκούλου, στη Βόρεια Ουγκάντα, για να αναζητήσουν ασφάλεια μακριά από τις συγκρούσεις που μαίνονται στην περιοχή. Διανύοντας κάθε βράδυ πάνω από 10 χιλιόμετρα με τα πόδια από τους καταυλισμούς των εκτοπισμένων πληθυσμών και από τα περίχωρα της πόλης Γκούλου, αυτά τα παιδιά είναι γνωστά ως ‘νυχτερινοί ταξιδιώτες' και αποτελούν την ζωντανή απόδειξη της βίας που εξακολουθεί να πλήττει την περιοχή.  

Για δύο δεκαετίες, οι αντάρτες του Αντιστασιακού Στρατού του Κυρίου (LRA) αγωνίζονται ενάντια στις κυβερνητικές δυνάμεις. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ο LRA έχει απαγάγει τις τελευταίες δύο δεκαετίες πάνω από 20.000 παιδιά, ωστόσο σήμερα αριθμεί πολύ λιγότερα μέλη. Παρόλο που οι αντάρτες του LRA δεν είναι πολλοί, οι τακτικές και συχνά εξαιρετικά βίαιες επιθέσεις τους κατά των αμάχων, αποδεικνύουν ότι είναι ακόμα ικανοί να σκορπίσουν το φόβο και την ανασφάλεια στους κατοίκους.     

Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την απειλή του LRA, το 1997 η κυβέρνηση της Ουγκάντα ζήτησε από τους κατοίκους να συγκεντρωθούν σε μεγάλους καταυλισμούς ύστερα από τρομακτικές σφαγές. Ο επίσημος στόχος αυτών των λεγόμενων προστατευόμενων χωριών ήταν να παρέχουν ασφάλεια στον πληθυσμό, ο οποίος πριν ήταν διασκορπισμένος κυρίως στις αγροτικές περιοχές.  

Σχεδόν μία δεκαετία μετά, περίπου 1,6 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 90% του συνολικού πληθυσμού, ακόμα συνωστίζονται σε περίπου 200 καταυλισμούς, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν ή να καλλιεργήσουν τη γη. Σαν αποτέλεσμα, εξαρτώνται σχεδόν ολοκληρωτικά στην εξωτερική βοήθεια για να επιβιώσουν. 

© Bruno Stevens

Ακόμα και η προστασία που παρέχεται στους καταυλισμούς δεν είναι πάντα αρκετή. Η βία επικρατεί παντού και κανείς δεν μένει αμέτοχος στις συγκρούσεις. Ακόμα και μέσα στους καταυλισμούς, ως επακόλουθο της απογοήτευσης και του αδιεξόδου που νιώθουν οι κάτοικοι, η κοινωνική βία έχει γίνει πλέον μέρος της καθημερινής ζωής. Στο Ιατρικό Κέντρο του καταυλισμού Λαλόγκι, οι ΓΧΣ περιθάλπουν κάθε μήνα περίπου 20 ασθενείς που έχουν πέσει θύματα βίας. Πολλοί λίγοι από αυτούς έχουν τραυματιστεί λόγω της υπάρχουσας σύγκρουσης.  

«Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών ο κοινωνικός ιστός της χώρας έχει καταστραφεί εντελώς,» εξηγεί η επικεφαλής της αποστολής των ΓΧΣ, Αμάια Εσπάρτσα. «Οι επιπτώσεις της διαβίωσης στους καταυλισμούς είναι καταστροφικές για τη ζωή πολλών ανθρώπων. Ο αλκοολισμός αποτελεί μεγάλο πρόβλημα και η βία, ιδιαίτερα η ενδοοικογενειακή βία, είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό που εμείς προσπαθούμε να κάνουμε εδώ, αποτελεί  μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Μία έρευνα που διεξάχθηκε από τους ΓΧΣ τον Δεκέμβριο του 2004 έδειξε ότι η κατάθλιψη είναι πολύ κοινή ανάμεσα στους κατοίκους. Οι άνθρωποι δεν ζουν στους καταυλισμούς, αλλά προσπαθούν να επιβιώσουν. Τίποτα παραπάνω.»    

Οι στρογγυλές αχυρένιες καλύβες είναι στριμωγμένες η μία δίπλα στην άλλη. Η καλλιέργεια της γης είναι αδύνατη, οι υποδομές είναι περιορισμένες και η ζωή πολύ δύσκολη. Συχνά κατά τη διάρκεια της εποχής της ξηρασίας ξεσπούν φωτιές και διάφορα σοβαρά περιστατικά συμβαίνουν με ανησυχητική ακρίβεια.      

«Χθες τρεις γυναίκες έπεσαν θύματα απαγωγής εδώ,» λέει ο Κόμακετς, ένας οδηγός των ΓΧΣ, δείχνοντας τους λόφους στην άκρη του καταυλισμού Αού όπου οι ΓΧΣ λειτουργούν ένα κέντρο πρωτοβάθμιας ιατρικής περίθαλψης. Μας μιλάει σαν να μην συμβαίνει κάτι σοβαρό, χωρίς καμία υποψία έκπληξης στη φωνή του, σαν να φαίνεται ότι έχει παραιτηθεί από την κατάσταση. 

Με το πέρασμα των χρόνων, οι καταυλισμοί έχουν αρχίσει να μοιάζουν με τα παραδοσιακά χωριά της κοινότητας των Ατσόλι. Αλλά αυτό είναι μια οφθαλμαπάτη. Τα παλιά χωριά στο βόρειο μέρος της Ουγκάντα έχουν εγκαταλειφθεί στα χέρια των ανταρτών, ενώ οι καταυλισμοί δεν αποτελούν ένα ωραίο μέρος για να ζει κανείς. Με την ανασφάλεια που επικρατεί, η ζωή μέσα στους καταυλισμούς δεν αφήνει καμία ελπίδα για κάτι καλύτερο. Εγκλωβισμένοι μέσα στους καταυλισμούς, οι κάτοικοι δεν έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν μια παραγωγική ζωή.  

Οι συνθήκες υγείας είναι επίσης πολύ άσχημες. Με τον συνωστισμό στους καταυλισμούς και τις μηδαμινές υποδομές, η ελονοσία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, ενώ οι συνθήκες υγιεινής πολύ επισφαλείς. Τα ποσοστά θνησιμότητας είναι ανησυχητικά υψηλά, ιδιαίτερα ανάμεσα στα παιδιά.  

Λόγω της αμέλειας και της έλλειψης υποδομής από την πλευρά της κυβέρνησης, η ποιότητα της ιατρικής περίθαλψης στους καταυλισμούς έχει αφεθεί σε μεγάλο βαθμό στις ανθρωπιστικές οργανώσεις, πράγμα που σημαίνει ότι η ποιότητα της βοήθειας ποικίλλει σημαντικά από τον ένα καταυλισμό στον άλλο.  

Οι ΓΧΣ αυτή τη στιγμή παρέχουν πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη σε κλινικές σε 19 καταυλισμούς που βρίσκονται σε τρεις επαρχίες στα βόρεια της χώρας. Σε πέντε καταυλισμούς στην περιοχή Κίτγκουμ, οι ΓΧΣ πραγματοποιούν περίπου 6.000 ιατρικές συνεδρίες τον μήνα. Ένα κέντρο για τα σοβαρά υποσιτισμένα παιδιά στην πόλη Λίρα φιλοξενεί συνήθως πάνω από 100 παιδιά. 

Μέσα σε αυτό το κλίμα βίας και ανασφάλειας οι ‘νυχτερινοί ταξιδιώτες' του Γκούλου συνεχίζουν κάθε μέρα το ταξίδι τους στα καταφύγια.

«Τα κατά μέσο όρο 1.200 παιδιά που αναζητούν εδώ κάθε βράδυ καταφύγιο, έρχονται για διάφορους λόγους,» εξηγεί η ψυχολόγος των ΓΧΣ που είναι υπεύθυνη για το πρόγραμμα περίθαλψης των παιδιών αυτών. «Όταν τα ρωτάω, μου λένε ότι φεύγουν για να ξεφύγουν από τους αντάρτες και τους ληστές. Οι γονείς τους, αν ζουν ακόμα και αν βρίσκονται στο σπίτι, προτιμούν να στέλνουν τα παιδιά τους στα καταφύγια από το να παραμείνουν στους καταυλισμούς. Αλλά είναι πολύ απλουστευτικό να πει κανείς ότι έρχονται εδώ για να ξεφύγουν μόνο από τον LRA. Υπάρχει μια γενικότερη ατμόσφαιρα βίας σε αυτή την περιοχή μέσα στην οποία βρίσκονται παγιδευμένα αυτά τα παιδιά.»

Οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία πολλών παιδιών είναι πολύ ανησυχητικές. Μία πρόσφατη έρευνα που έγινε σε 170 παιδιά που επισκέπτονται το καταφύγιο των ΓΧΣ έδειξε ότι το 23.5% παρουσίαζε σημάδια σοβαρού ψυχολογικού στρες. Μέσα από ένα πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης, η ομάδα των ΓΧΣ προσπαθεί να αλλάξει αυτά τα δεδομένα.