Αόρατα τραύματα: Αποκαλύπτοντας την κρίση ψυχικής υγείας στον καταυλισμό Al-Hol στη βορειοανατολική Συρία

Καθώς ο ήλιος αγωνιζόταν να διαπεράσει τα βαριά σύννεφα, ήταν μεσημέρι και η ανελέητη βροχή αντικατόπτριζε τις ζοφερές συνθήκες που περιβάλλουν τις ζωές περισσότερων από 40.000 ανθρώπων που ζουν σε αυτό το εκτεταμένο υπαίθριο καταφύγιο. Η θάλασσα των σκηνών εκτείνεται όσο μακριά μπορεί να φτάσει το μάτι, και η καθεμία φιλοξενεί μια ιστορία εκτοπισμού, κακουχιών και αγώνα για επιβίωση.

Οι γυναίκες, οι άνδρες και τα παιδιά που παραμένουν στον καταυλισμό Al-Hol αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της περιορισμένης πρόσβασης σε νερό, των ανεπαρκών εγκαταστάσεων υγιεινής και ενός συστήματος υγειονομικής περίθαλψης που παρεμποδίζεται από περιοριστικές πρακτικές ασφαλείας. Οι αυτοσχέδιες σκηνές, χτυπημένες από τις ανελέητες βροχές κατά τη διάρκεια του χειμώνα και τον καυτό ήλιο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, χρησιμεύουν ως το μοναδικό όριο μεταξύ των κατοίκων και των στοιχείων της φύσης, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για βελτιωμένες συνθήκες διαβίωσης και καλύτερες υπηρεσίες.

Ο καταυλισμός Al-Hol βρίσκεται στα νότια προάστια της πόλης Al-Hol στη βορειοανατολική Συρία, κοντά στα σύνορα Συρίας-Ιράκ. Μετά την ήττα του Ισλαμικού Κράτους (IS) στη Συρία, ο καταυλισμός είναι πλέον ουσιαστικά ένα υπαίθριο κέντρο κράτησης, όπου κρατούνται άνθρωποι που εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια μαχών μεταξύ των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) και του IS κατά τη διάρκεια της μάχης του Deir ez-Zor το 2018. Από τον Οκτώβριο του 2023, το 93% των ανθρώπων στον καταυλισμό Al Hol είναι γυναίκες και παιδιά, με το 65% κάτω των 18 ετών και το 51% κάτω των 12 ετών.   

Για όσους έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα, όπως βία και εκτοπισμό, ο καταυλισμός έχει επιδεινώσει μόνο την αγωνία τους. Τα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες, της κατάθλιψης και του άγχους κυριαρχούν  στον καταυλισμό, ρίχνοντας τη σκιά τους πάνω από την ψυχική ευεξία των κατοίκων του.  «Κατά τη διάρκεια του εκτοπισμού, η οικογένεια χωρίστηκε λόγω βομβαρδισμών, ο 11χρονος γιος μου με τους θείους του στο χωριό και εγώ με τις 5 κόρες μου στην πόλη Hajin. Για 6 μήνες, δεν ήξερα τίποτα για τον γιο μου και τα αδέλφια μου. Ήμασταν τόσο φτωχοί και αβοήθητοι. Έπρεπε να φάμε γρασίδι για να επιβιώσουμε. Κανείς δεν ήρθε να μας βοηθήσει ή να μας υπερασπιστεί», δήλωσε η Um Othman, μια 42χρονη μητέρα έξι παιδιών, από το DeirZour στη βορειοανατολική Συρία.  Για την Umm Othman, η έξοδος από τον καταυλισμό δεν ισοδυναμούσε με καλά νέα. «Η πρώτη φορά που έφυγα από τον καταυλισμό ήταν μετά από 3 χρόνια, όταν η 6χρονη κόρη μου κάηκε ενώ έπαιζε με ένα άλλο παιδί. Με παρέπεμψαν στο νοσοκομείο Hassakeh, αλλά ήταν μια αγχωτική εμπειρία, ειδικά το ότι υπήρχε ένας ένοπλος άνδρας που μας συνόδευε στο ασθενοφόρο. Μετά από 19 ημέρες στο νοσοκομείο Hassakeh, υπέκυψε στα τραύματά της και πέθανε, και μαντέψτε τι;! Είναι η ίδια που επέζησε από ένα ατύχημα με μοτοσικλέτα κατά τη διάρκεια του εκτοπισμού», αφηγήθηκε η Um Othman, με τη φωνή της να τρέμει από τον πόνο και τα δάκρυα να κυλούν στο πρόσωπό της. Το συναισθηματικό βάρος των αναμνήσεων φάνηκε να πέφτει πάνω της, και στην αναφορά της τύχης της κόρης της, η θλίψη έγινε αισθητή.

Ο Abu Omar, ένας 43χρονος Ιρακινός πρόσφυγας, εκτοπίστηκε με την οικογένειά του από την ιρακινή επαρχία Anbar το 2015 λόγω των έντονων βομβαρδισμών μεταξύ των ιρακινών δυνάμεων και του ISIS.  Θυμάται εκείνη την περίοδο σαν να συνέβη μόλις χθες: «Ο βομβαρδισμός ήταν ασταμάτητος, μέρα και νύχτα. Είδαμε ανθρώπους να σκοτώνονται μπροστά στα μάτια μας. Τα παιδιά μου έρχονταν σε μένα αναζητώντας ασφάλεια, αλλά ήμουν και εγώ αβοήθητος.  Κάποια στιγμή από την πείνα μας φάγαμε φύλλα και γρασίδι κάποια στιγμή από την πείνα στο 3ήμερο ταξίδι μας στη Συρία».

 «Οι συνθήκες γύρω από τον εκτοπισμό μας ήταν σκληρές και επηρέασαν αρνητικά την ψυχική μου υγεία. Μπορείτε να φανταστείτε ότι αφήσαμε τα σπίτια μας και τα πάντα πίσω; Όταν ένας άνθρωπος αλλάζει το μέρος που κοιμάται, από αυτό και μόνο μπορεί να χάσει τον ύπνο του. Κι εμείς αλλάξαμε μια ολόκληρη χώρα! «Καθώς ο Abu Omar αφηγούνταν το οδυνηρό ταξίδι του, τα χέρια του κινήθηκαν ενστικτωδώς στο κεφάλι του, σαν να προσπαθούσε να προστατευτεί από το βάρος των τρομακτικών αναμνήσεων, οι οποίες ξετυλίγονταν.  Από τότε, υποφέρει από διαταραχές ύπνου και άγχος. Βγάζει τα προς το ζην για την οικογένειά του πουλώντας φαγητό από μια καντίνα. Τις περισσότερες μέρες περιπλανιέται στον καταυλισμό πουλώντας αντικείμενα και βγάζοντας περίπου  10k SP (70 σεντς) την ημέρα.

Τα παιδιά, αθώα θύματα περιστάσεων που συμβαίνουν πέρα από τον έλεγχό τους, αντιμετωπίζουν όχι μόνο σωματικές κακουχίες αλλά και τα ορατά και αόρατα τραύματα της ψυχικής δυσφορίας.  Για το προσωπικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που εργάζεται στον καταυλισμό, οι ανάγκες είναι σαφείς. «Όπως βλέπετε, ο χώρος αναμονής για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι γεμάτος σήμερα. Κατά μέσο όρο, έχουμε 25 ασθενείς που έρχονται για ατομικές συμβουλευτικές συνεδρίες κάθε μέρα και περίπου 40 ασθενείς για άλλες δραστηριότητες ψυχικής υγείας», δήλωσε η Sama, Διευθύντρια Δραστηριοτήτων Ψυχικής Υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στον καταυλισμό Al-Hol.  Στην προσπάθεια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα να αντιμετωπίσουν την κρίση ψυχικής υγείας στο Al-Hol, ήταν επιτακτική ανάγκη να αποστιγματιστεί η ψυχική υγεία και η ψυχοκοινωνική φροντίδα.  Η ενθάρρυνση ανοιχτών συζητήσεων σχετικά με την ψυχική υγεία είναι ένα κρίσιμο βήμα για την προώθηση μιας υποστηρικτικής κοινότητας όπου η αναζήτηση βοήθειας θεωρείται σημάδι δύναμης και όχι αδυναμίας.

«Στην κοινωνία μας, όταν κάποιος έχει κατάθλιψη, λένε ότι το πνεύμα του είναι δαιμονισμένο και ότι χρειάζεται εξορκισμό, αλλά αποφάσισα να ακολουθήσω τον επιστημονικό δρόμο και να επισκεφθώ την κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Ντρεπόμουν να πω στους γείτονες και τους φίλους μου ότι αναζητώ συνεδρίες ψυχικής υγείας από φόβο ότι θα με θεωρούσαν τρελή. Λαμβάνω πραγματικά οφέλη από αυτές τις συνεδρίες, επειδή τώρα ξέρω ότι η ζωή δεν είναι μόνο για τη φροντίδα των άλλων, αλλά και για τη φροντίδα του εαυτού σου», δήλωσε η Um Khaled.

Οι δραστηριότητες ψυχικής υγείας αποτελούν κρίσιμο τμήμα οποιασδήποτε ιατρικής ανταπόκρισης. Μπορούν να παρέχουν ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον για τους ανθρώπους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να επεξεργαστούν τις εμπειρίες τους και να μάθουν μηχανισμούς αντιμετώπισης. Αυτές οι δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνουν ατομική συμβουλευτική για ήπιες έως σοβαρές ψυχικές παθήσεις (συμπεριλαμβανομένου του εντοπισμού και της παραπομπής ψυχιατρικών περιπτώσεων), συνεδρίες ψυχοκοινωνικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοεκπαίδευσης, ομάδες διαβίωσης και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οι ασθενείς μας υποστηρίζουν τώρα τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 70% των νέων ασθενών παραπέμπονται από τους συγγενείς, τους φίλους και την κοινότητα των ασθενών», πρόσθεσε η Sama, Διευθύντρια Δραστηριοτήτων Ψυχικής Υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Περπατώντας κατά μήκος των λασπωμένων μονοπατιών του καταυλισμού Al-Hol μετά από μια βροχή, γίνεται προφανές ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί του εκτείνονται πολύ πέρα από τους φυσικούς περιορισμούς του περιβάλλοντός τους.   «Η ιρακινή κυβέρνηση θα με επαναπατρίσει την επόμενη εβδομάδα. Έχω ανάμεικτα συναισθήματα. Είμαι χαρούμενος και δυστυχισμένος ταυτόχρονα. Θα αφήσω πίσω κάποιους συγγενείς, συμπεριλαμβανομένης της αδελφής μου. Αυτό κάνει την ευτυχία μου ανολοκλήρωτη», δήλωσε η Um Ibrahim, ασθενής ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Από τον Σεπτέμβριο του 2021, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στον καταυλισμό Al Hol. Το 2023, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υποστήριξαν περισσότερους από 10.000 ανθρώπους στον καταυλισμό με δραστηριότητες ψυχοκοινωνικών ομάδων για παιδιά, εφήβους και ενήλικες γυναίκες και άνδρες και παρείχαν 2.000 συνεδρίες κατά τη διάρκεια ατομικών θεραπευτικών συμβουλευτικών συνεδριών. Το 2022, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δημοσίευσαν μια έκθεση: «Ανάμεσα σε δυο πυρά : Κίνδυνος και απόγνωση στον καταυλισμό Al Hol της Συρίας»

Τα πορίσματα της έκθεσης παραμένουν επίκαιρα. Η έκθεση περιγράφει λεπτομερώς πώς:

- Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ανησυχούν ότι δεν σημειώνεται επαρκής πρόοδος για να κλείσει ο καταυλισμός και ότι δεν υπάρχουν μακροπρόθεσμες εναλλακτικές λύσεις για τον τερματισμό του αυθαίρετου και επ' αόριστον περιορισμού τους. Όσο περισσότερο κρατείται και περιορίζεται ο πληθυσμός, τόσο περισσότερο θα αυξάνεται η ευπάθειά του.

- Πολλές από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές [ασφάλειας] παρεμποδίζουν την παροχή υγειονομικής περίθαλψης και την πρόσβαση σε αυτήν. Οι αρχές του καταυλισμού θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι ο πληθυσμός έχει απρόσκοπτη και διαρκή πρόσβαση σε βασική υγειονομική περίθαλψη, καθώς και ευκολότερη πρόσβαση σε παραπομπές για εξειδικευμένη φροντίδα εκτός του καταυλισμού.