Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας:«Να μην ξεχάσεις ποτέ ποια είσαι»

Όποιος διασχίζει τη θάλασσα για να ξεφύγει από μια επικίνδυνη κατάσταση ή για να βρει μια καλύτερη ζωή βρίσκεται σε ευάλωτη θέση, αλλά οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τα πρόσθετα βάρη των διακρίσεων λόγω φύλου και, πολύ συχνά, της έμφυλης βίας, κατά μήκος των διαδρομών τους. Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό ποσοστό -περίπου 5%- εκείνων που κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι από τη Λιβύη στην Ιταλία. 

Στο Geo Barents, το πλοίο έρευνας και διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, οι επιζήσασες αποκαλύπτουν τακτικά πρακτικές όπως ο αναγκαστικός γάμος ή ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων (που επηρεάζουν είτε τις ίδιες είτε τις κόρες τους) ως έναν από τους λόγους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν επίσης συγκεκριμένους κινδύνους κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους.

Οι ιατρικές ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι οι γυναίκες είναι αναλογικά πιο πιθανό να υποστούν εγκαύματα κατά τη διάρκεια της διέλευσης της Μεσογείου, καθώς τείνουν να τοποθετούνται στη μέση του σκάφους όπου πιστεύεται ότι είναι το ασφαλέστερο σημείο. Πολλές γυναίκες που διασώθηκαν αναφέρουν επίσης ότι έχουν βιώσει διάφορες μορφές βίας, συμπεριλαμβανομένης της ψυχολογικής και σεξουαλικής βίας και της καταναγκαστικής πορνείας.

Ανάμεσα σε αυτές τις γυναίκες είναι η Decrichelle, η οποία διέφυγε μαζί με το μωρό της από έναν αναγκαστικό γάμο με έναν βίαιο σύζυγο. Εγκατέλειψαν την πατρίδα τους, τη Νιγηρία, και πήγαν μέσω Νίγηρα στην Αλγερία. Όταν έφτασαν στην έρημο, η κόρη της αρρώστησε και, μη έχουσα πρόσβαση σε περίθαλψη ή φάρμακα, η Decrichelle δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για να τη θεραπεύσει. Το κορίτσι πέθανε και η Decrichelle έπρεπε να την αφήσει πίσω της πριν συνεχίσει το ταξίδι για την Αλγερία. «Μια τεράστια και απαρηγόρητη θλίψη» γι' αυτήν. 

Η Decrichelle προσπάθησε να διασχίσει τη θάλασσα μία φορά, αλλά συνελήφθη και μπήκε στη φυλακή, απ’ όπου την έβγαλαν αμέσως για να την μεταφέρουν με ταξί σε οίκο ανοχής. Κάποιοι Καμερουνέζοι φίλοι τη βοήθησαν να δραπετεύσει. Για έξι μήνες, ζούσε στους καταυλισμούς (τα εγκαταλελειμμένα κτήρια ή τους μεγάλους υπαίθριους χώρους κοντά στη θάλασσα όπου οι διακινητές συγκεντρώνουν μετανάστες) πριν μαζέψει τα χρήματα για να πληρώσει ένα ακόμη ταξίδι στη θάλασσα. «Θέλω να είμαι σε ένα μέρος όπου θα μπορώ να ζω σαν κανονικός άνθρωπος της ηλικίας μου. Θέλω να μπορώ να κοιμάμαι το βράδυ», λέει. «Ήθελα να είμαι εδώ με το παιδί μου. Με πονάει να σκέφτομαι ότι  τώρα είμαι ασφαλής και την άφησα στην έρημο».

Πέρα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στις μεταναστευτικές οδούς και στη Λιβύη, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Geo Barents συχνά γίνονται μάρτυρες των ισχυρών δεσμών που αναπτύσσονται μεταξύ των επιζώντων στο κατάστρωμα. Οι γυναίκες ενώνονται για να υποστηρίξουν η μία την άλλη με καθημερινά καθήκοντα και τη φροντίδα των παιδιών. 

«Θέλω να πω στις γυναίκες: δεν φταις εσύ. Είσαι ακριβώς ο ίδιος άνθρωπος που ήσουν πριν. Είσαι ακόμα πιο δυνατή», λέει η Lucia, αναπληρώτρια συντονίστρια στο Geo Barents, η οποία έχει βιώσει και η ίδια βιασμό. «Νομίζω ότι ήταν πραγματικά συγκινητικό να βλέπω αυτές τις γυναίκες, οι οποίες στην πραγματικότητα ξέφυγαν από αυτό που εγώ έζησα για μια ώρα της ζωής μου, να βλέπω τον αγώνα τους, τη δύναμή τους και την ελπίδα τους», προσθέτει.

Η Bintou, μία νεαρή γυναίκα που διασώθηκε, τρύπησε τη μύτη της μόλις έφτασε στο Geo Barents. Είναι 20 ετών, από τη Γουινέα, έφυγε από την πόλη της, το Conakry, το 2021 για να ξεφύγει από έναν αναγκαστικό γάμο με έναν βίαιο σύζυγο. Ήταν 17 ετών όταν η οικογένειά της την ανάγκασε να τον παντρευτεί. Ταξίδεψε μέσω Μάλι και Αλγερίας πριν φτάσει στη Λιβύη. Είχε ήδη προσπαθήσει μια φορά να διασχίσει τη θάλασσα, χωρίς επιτυχία. Αυτή τη φορά το πέτυχε.

Μια άλλη γυναίκα με το ίδιο όνομα, η Bintou, 42 ετών, δείχνει τα σημάδια στο χέρι της. Τραυματίστηκε από συρματοπλέγματα καθώς δραπέτευσε από τη φυλακή όπου κρατούνταν στη Λιβύη. Μητέρα τεσσάρων παιδιών, αποφάσισε να φύγει επειδή, μετά το θάνατο του συζύγου της, τα πεθερικά της αποφάσισαν να πάρουν τα παιδιά της μακριά της για να αναγκάσουν τη μεγαλύτερη κόρη της να παντρευτεί. Στη συνέχεια πήρε τις δύο μεγαλύτερες κόρες της και έφυγε πριν να είναι πολύ αργά, αφήνοντας πίσω της ένα κορίτσι και ένα αγόρι. Όταν μπήκαν στη Λιβύη, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. «Στη Λιβύη, επειδή δεν υπάρχει κυβέρνηση, όλοι είναι αστυνομικοί. Ακόμα και όταν σε πιάνουν, δεν ξέρεις ποια είναι η πραγματική αστυνομία... Μας έπιασαν και μας έβαλαν σε μια μικρή καλύβα, άνδρες, γυναίκες, όλοι μαζί. Ήταν πολύ δύσκολο. Νεαρά αγόρια έσπασαν την πόρτα και φύγαμε τρέχοντας». Όταν βγήκα από τη φυλακή, άρχισα να δουλεύω στο σπίτι ενός ανθρώπου». Ο άνθρωπος αυτός δεν τους πλήρωσε. Ήξερε ότι ήθελαν να φύγουν. Μια μέρα, τους πήγε σε μια βάρκα, ώστε να μπορέσουν να φύγουν. Ήταν η πρώτη τους φορά. Η Bintou δεν έχει δει τα άλλα δύο παιδιά της εδώ και δύο χρόνια, από τότε που έφυγε από την Ακτή Ελεφαντοστού. «Αύριο, θέλω τα παιδιά μου να έχουν ταυτότητα. Όταν ήμουν παιδί, έζησα πολλά άσχημα πράγματα. Η μητέρα μου ήταν τυφλή. Είχε 15 παιδιά, αλλά μόνο τρία από αυτά επέζησαν. Ήμουν το μοναδικό κορίτσι. Παντρεύτηκα με τη βία. Δεν πήγα σχολείο. Θέλω να στείλω τα παιδιά μου στο σχολείο. Δεν θέλω τα παιδιά μου να παντρεύονται με τη βία όπως εγώ. Δεν θέλω τα κορίτσια μου να έχουν την ίδια ζωή».

Αλλά και οι άνδρες επιζώντες, όταν ερωτώνται για τους ανθρώπους που άφησαν πίσω ή τους λόγους του ταξιδιού τους, μια γυναίκα αναφέρεται πάντα στις ιστορίες τους. Ο Ahmed, 28 ετών, γεννήθηκε στο Σουδάν από Ερυθραίους γονείς που έφτασαν στη χώρα για να ξεφύγουν από τον πόλεμο. Έχοντας ζήσει όλη του τη ζωή ως πρόσφυγας, ο Ahmed ποτέ δεν ένιωθε ότι ανήκε στο Σουδάν. Επιθυμούσε να φύγει, αλλά ως άτομο χωρίς χαρτιά, ανίκανο να επιστρέψει στην Ερυθραία από φόβο στρατιωτικής στράτευσης και ενός καταπιεστικού δικτατορικού καθεστώτος, αποφάσισε να ταξιδέψει στη Λιβύη και να διασχίσει τη Μεσόγειο Θάλασσα προς την Ευρώπη.

Η μητέρα του Ahmed ήταν η μόνη που στάθηκε δίπλα του όταν αποφάσισε να ασπαστεί το Ισλάμ. «Η απόφασή μου αυτή με επηρέασε, επηρέασε τις φιλίες μου, αντιμετώπισα προβλήματα εξαιτίας αυτού. Στην αρχή, από την οικογένεια... στην αρχή, ήμουν μυστικοπαθής... μέχρι να μάθει η οικογένειά μου. Τότε άρχισε η παρενόχληση. Αλλά η μητέρα μου με δέχτηκε. Μου είπε: "Ό,τι σε κάνει να νιώθεις καλά να το κάνεις"».  Ο Ahmed λέει ότι η μητέρα του είναι ένας από τους λόγους που μπόρεσε να κάνει το ταξίδι από το Σουδάν μέσω Αιγύπτου και στη Λιβύη. «Παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή μου. Με υποστήριζε συνεχώς, με παρακινούσε και μου ευχόταν τα καλύτερα. Είναι η έμπνευσή μου... Ελπίζω να τη συναντήσω ξανά».

Η Kira, μαία στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, νιώθει πλήρης που φροντίζει τις γυναίκες. «Αυτό τροφοδοτεί την ψυχή μου. Μοιράζομαι μαζί τους τις πιο ευτυχισμένες στιγμές τους, τις πιο χαρούμενες αλλά και τις πιο θλιβερές στιγμές τους. Είμαι μέρος όλου αυτού. Και νιώθω ότι αυτό είναι ένα προνόμιο για μένα. Νιώθω ευλογημένη που μου επιτρέπουν να είμαι μέρος της ζωής τους».

Η Nejma, πολιτιστική διαμεσολαβήτρια στο Geo Barents, εξηγεί τη σύνδεσή της με επιζώντες όπως η Decrichelle και ο Ahmed: «Είμαι Αφρικανή και είμαι από τη Μέση Ανατολή. Είμαι μητέρα. Είμαι γυναίκα. Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που μας συνδέουν. Ίσως και το γεγονός ότι έπρεπε να φύγω. Νομίζω ότι με βοηθά να καταλάβω πού βρίσκονται οι άνθρωποι αυτή τη στιγμή που τους εντοπίζουμε. Είναι μια κατανόηση που τα βιβλία δεν θα μπορούσαν ποτέ να με διδάξουν».

Ως πρόσφυγας η ίδια, η Nejma μοιράζεται τι τη βοήθησε να προχωρήσει στα μέρη που κατέφυγε. «Οι επιζήσασες θα πρέπει να κρατήσουν δυνάμεις. Όταν αποβιβάζονται στην Ευρώπη, αυτό δεν είναι το τέλος του ταξιδιού», λέει». Είναι μια διαφορετική πρόκληση: να μην αφήσουν αυτό που είναι, να μην ξεχάσουν ποτέ ποιες είναι, από πού είναι. Να είναι πολύ περήφανες για την καταγωγή τους. Γιατί δεν θα ξέρεις πού να πας αν δεν ξέρεις από πού ήρθες. Και θέλω τα αδέλφια μου από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, ή οπουδήποτε αλλού, να θυμούνται ποιοι είναι. Αυτό μας διευκολύνει να προχωρήσουμε μπροστά».

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πραγματοποιούν δράσεις έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο από το 2015, με οκτώ διαφορετικά σκάφη έρευνας και διάσωσης, μόνοι τους ή σε συνεργασία με άλλες ΜΚΟ. Από το 2015, ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχουν παράσχει σωτήρια βοήθεια σε περισσότερους από 85.000 ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ξεκίνησαν εκ νέου δράσεις έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο τον Μάιο του 2021, ναυλώνοντας το δικό τους πλοίο, το Geo Barents, για τη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο, για την παροχή επείγουσας ιατρικής περίθαλψης σε διασωθέντες και για την ενίσχυση των φωνών των επιζώντων του πιο θανατηφόρου θαλάσσιου περάσματος στον κόσμο. Από τον Μάιο του 2021, η ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Geo Barents έχει διασώσει 6.194 άτομα, έχει ανακτήσει τις σορούς 11 ατόμων και έχει βοηθήσει στη γέννηση ενός μωρού.

*Τα πορτρέτα και οι μαρτυρίες συγκεντρώθηκαν από δύο γυναίκες φωτογράφους, με σκοπό να ενισχύσουν τις φωνές των γυναικών, σεβόμενες πολιτιστικές ευαισθησίες: Η Mahka Eslami είναι Ιρανή φωτογράφος και η Nyancho Nwa Nri είναι φωτογράφος και ντοκιμαντερίστρια από το Λάγος της Νιγηρίας.