Μία νύχτα στο κατάστρωμα του Ocean Viking

Στις 20 Δεκεμβρίου 2019, το Ocean Viking διέσωσε 112 ανθρώπους που επέβαιναν σε φουσκωτή βάρκα 32 ναυτικά μίλια ανοιχτά της Λιβύης. Οι 21 από αυτούς ήταν στο κέντρο κράτησης του Ταζούρα, όταν έγινε στόχος πολύνεκρης αεροπορικής επιδρομής πριν από πέντε μήνες. Οι ιστορίες τους, όπως τις αφηγήθηκαν στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, δείχνουν το μαρτύριο των μεταναστών και των προσφύγων στη Λιβύη: Μετέωροι, στη δίνη ενός πολέμου και εγκλωβισμένοι σε έναν ατελείωτο κύκλο βίας.

Της Νατάσα Λέβερ, Γιατροί Χωρίς Σύνορα​

Είναι λίγο πριν από την αυγή της 20ης Δεκεμβρίου –η πιο σκοτεινή ώρα της πιο σκοτεινής εποχής του χρόνου– και μόλις που φαίνεται ένας χλωμός όγκος να επιπλέει στη μαύρη θάλασσα. Όπως μαθαίνουμε αργότερα, η άσπρη φουσκωτή βάρκα έπλεε ακυβέρνητη όλη τη νύχτα στα διεθνή ύδατα ανοιχτά της Λιβύης με 112 επιβαίνοντες.

Η πρύμνη της βάρκας χάνει αέρα εδώ και κάποια ώρα και οι άνθρωποι αρχίζουν να πανικοβάλλονται. Αν το Ocean Viking –το πλοίο έρευνας και διάσωσης με το οποίο επιχειρούν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και η SOS Méditerranée στην κεντρική Μεσόγειο– είχε φτάσει 30 λεπτά αργότερα, μπορεί να ήταν πολύ αργά.

Οι διασώστες επιβιβάζουν 15 ανθρώπους σε μια σωσίβια λέμβο για να ελαττώσουν την πίεση στην υπερφορτωμένη φουσκωτή βάρκα. Στη συνέχεια, καθώς χαράζει, διεξάγουν προσεκτικά την επιχείρηση διάσωσης, μεταφέροντας τους ανθρώπους, σε ομάδες των 12, στο Ocean Viking.

Πρώτα ανεβαίνουν στο πλοίο οι γυναίκες και τα μικρά παιδιά. Τα μωρά μόλις που φαίνονται μέσα στα ογκώδη σωσίβια. Τελευταία φτάνει μια ομάδα νεαρών Σομαλών αντρών με γυμνά πόδια, που χαμογελούν με ανακούφιση καθώς πατούν στο κατάστρωμα.

Περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους που διασώθηκαν εκείνο το πρωί προέρχονται από τη Σομαλία, ενώ σχεδόν οι μισοί από αυτούς –18 άντρες, 2 γυναίκες και 1 μωρό– ταξιδεύουν μαζί. Αργότερα, αφού στεγνώσουν, φάνε και ξεκουραστούν, μαζεύονται ξανά σε ένα από τα πολλά κοντέινερ που χρησιμοποιούνται ως υπόστεγα και μιλούν για το πώς γνωρίστηκαν.

 «Γνωριστήκαμε στη Λιβύη. Ήμασταν όλοι μαζί στο κέντρο κράτησης του Ταζούρα» λέει ο Χασάν.

Το Ταζούρα είναι ένα από τα επίσημα κέντρα κράτησης της Λιβύης, όπου μετανάστες και πρόσφυγες κρατούνται αυθαίρετα, συχνά σε άθλιες συνθήκες, επ' αόριστον.

«Δεν είμαι εγκληματίας, αλλά ήμουν στη φυλακή στη Λιβύη τρία χρόνια» λέει ο Χασάν. Περιγράφει τις απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες κρατούνταν, την καταναγκαστική εργασία που έκανε και την τακτική τιμωρία από τους φρουρούς, στους οποίους αναφέρεται ως «αστυνόμους».

«Το φως του ήλιου δεν έμπαινε στο Ταζούρα. Υπήρχαν γυναίκες με μωρά. Μας κρατούσαν σε κλειστά υπόστεγα, χωριστά τους άντρες και τις γυναίκες. Μας έβγαζαν έξω να δουλέψουμε όλη μέρα και γυρίζαμε στο υπόστεγο τα μεσάνυχτα. Οι αστυνόμοι μάς χτυπούσαν. Άρπαζαν τις γυναίκες, τις χαστούκιζαν και τις βίαζαν.»

Μία από τις νέες γυναίκες, που φοράει ένα κόκκινο παλτό και έχει ένα μωρό στα πόδια της, κουνάει το κεφάλι επιβεβαιώνοντας σιωπηλά.

«Δεν σέβονται τις γυναίκες, δεν σέβονται τα μωρά, δεν σέβονται κανέναν» λέει ο Χασάν. «Αν προσπαθήσεις να αποδράσεις, σε πυροβολούν.»

Το κέντρο κράτησης του Ταζούρα, που βρίσκεται κοντά σε μια στρατιωτική αποθήκη, χτυπήθηκε πρώτη φορά από οβίδες τη νύχτα της 7ης Μαΐου. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έκανε έκκληση για την εκκένωση του κέντρου κράτησης.

Ωστόσο, δύο μήνες αργότερα, 600 άνθρωποι παρέμεναν έγκλειστοι εκεί, όταν χτυπήθηκε από δύο αεροπορικές επιδρομές τη νύχτα της 2ας Ιουλίου. Τουλάχιστον 50 άνθρωποι σκοτώθηκαν επιτόπου. Ήταν το πιο πολύνεκρο συμβάν για τους αμάχους αφότου ξεκίνησαν οι συγκρούσεις.

«Η πρώτη επίθεση έγινε κοντά στο υπόστεγο όπου βρισκόμουν» λέει η Φαντούμα, η νέα γυναίκα με το κόκκινο παλτό. «Όταν συνέβη, οι πόρτες ήταν κλειστές και ήταν σκοτάδι. Κανείς δεν ήρθε να μας βοηθήσει.»

Στον πανικό που ακολούθησε, η Φαντούμα λέει ότι κάποιοι κατάφεραν να βγουν από το υπόστεγο και προσπάθησαν να δραπετεύσουν, αλλά οι φρουροί τούς έπιασαν και τους έκλεισαν πάλι μέσα. «Εκεί που τους έκλεισαν έπεσε η δεύτερη βόμβα. Δεν μπορούσες να δεις τίποτα, μόνο πέτρες και αίμα».

Σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές, τα θύματα της αεροπορικής επιδρομής που έπληξε το υπόστεγο ήταν κυρίως άντρες, όμως και το υπόστεγο των γυναικών υπέστη ζημιές από την έκρηξη. Η Φαντούμα λέει ότι τραυματίστηκε και πήγε στο νοσοκομείο μαζί με την Μπιλάν.

Μια γυναίκα έγκυος σε δίδυμα, η οποία διασώθηκε τον Οκτώβριο από το Ocean Viking, είχε περιγράψει στο προσωπικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα πώς κόντεψε να αποβάλει όταν βρήκε το νεκρό σώμα του άντρα της, που σκοτώθηκε στο κέντρο κράτησης του Ταζούρα εκείνη τη νύχτα.

Πολλοί από όσους επέζησαν από τις επιθέσεις υπέστησαν ψυχολογικό τραύμα, όπως μαρτυρούν οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη. «Υπήρχαν άνθρωποι που τρελάθηκαν μετά την αεροπορική επίθεση» λέει η Φαντούμα.

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, 53 άνθρωποι σκοτώθηκαν στο Ταζούρα εκείνη τη μέρα, ωστόσο οι διασωθέντες από το Ocean Viking αναφέρουν ότι ο πραγματικός αριθμός των νεκρών ήταν σχεδόν διπλάσιος.

«Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν στο Ταζούρα, πάνω από 100» λέει ο Χασάν. «Σε εκείνο το υπόστεγο ήταν περισσότεροι από 105 άνθρωποι. Ήξερα όλους τους ανθρώπους που σκοτώθηκαν.»

Αφού πήραν εξιτήριο από το νοσοκομείο, η Φαντούμα και η Μπιλάν μεταφέρθηκαν στο κέντρο συγκέντρωσης και αναχώρησης των Ηνωμένων Εθνών (γνωστό ως GDF)  ​στην Τρίπολη, το οποίο δημιουργήθηκε το 2018 ως κέντρο διέλευσης για ευάλωτα άτομα που περιμένουν να μετεγκατασταθούν.

Τις μέρες μετά τον βομβαρδισμό κι άλλοι άνθρωποι που είχαν επιζήσει από την επίθεση έφτασαν στο ήδη ασφυκτικά γεμάτο GDF, όμως, σύμφωνα με αυτή την ομάδα, δεν τους επιτράπηκε η είσοδος στο κέντρο, παρόλο που ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι.

Σύμφωνα με αυτή την ομάδα, μόνο σε 45 άτομα που είχαν επιζήσει από την αεροπορική επιδρομή επιτράπηκε να μείνουν στο GDF σε αναμονή μετεγκατάστασης. Οι υπόλοιποι αναγκάστηκαν να φύγουν από το κέντρο και να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους στους δρόμους της Τρίπολης. Η Φαντούμα έμεινε τέσσερις μήνες στο GDF, αλλά τελικά αναγκάστηκε και αυτή να φύγει.

Ο Χασάν περιγράφει πόσο απεγνωσμένοι ένιωθαν όλοι, «χωρίς βοήθεια, χωρίς δουλειά –δεν ήξεραν πού να πάνε, δεν ήξεραν πού να κινηθούν».

Τους τελευταίους εννέα μήνες, καθώς έχουν κλιμακωθεί οι συγκρούσεις, όλο και περισσότεροι μετανάστες και πρόσφυγες αναγκάζονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους στους δρόμους της Λιβύης. Μερικά επίσημα κέντρα κράτησης στη Λιβύη έχουν κλείσει, μεταξύ αυτών στο Χομς, το Καραρίν και το Κασρ Μπιν Γκασίρ, ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι που αναχαιτίζονται στη θάλασσα από τη λιβυκή ακτοφυλακή και επιστρέφονται στη Λιβύη αναγκάζονται να επιβιώσουν χωρίς βοήθεια.

Στους δρόμους, κινδυνεύουν να απαχθούν από συμμορίες, διακινητές και ένοπλες ομάδες και να μεταφερθούν σε ανεπίσημα κέντρα κράτησης, όπου υφίστανται σωματική βία, καταναγκαστική εργασία και πωλούνται σε κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων.

«Οι Σομαλοί αντιμετωπίζουν προβλήματα στη Λιβύη» λέει ο Μαχάντ, ένας μεγαλύτερος σε ηλικία άντρας. «Οι Σομαλοί δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν μέσα στην πόλη επειδή τους πιάνουν οι διακινητές. Το GDF ήταν ένα ασφαλές μέρος. Πώς θα επιζήσουν έξω, ποιος θα τους βοηθήσει;»

Θεωρώντας ότι δεν είχαν άλλη επιλογή, αυτή η ομάδα Σομαλών αποφάσισε να επιχειρήσει να διασχίσει την κεντρική Μεσόγειο με μια βάρκα διακινητών, παρά τους κινδύνους. 

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, το 2019 753 άνθρωποι –2 άνθρωποι τη μέρα– πέθαιναν ή κηρύσσονταν αγνοούμενοι στην κεντρική Μεσόγειο, την πλέον θανάσιμη μεταναστευτική οδό του κόσμου.

Η φασαρία στο υπόστεγο δυναμώνει. Μιλούν όλοι μαζί για τη φρίκη, τους κινδύνους και τους εξευτελισμούς που έζησαν το διάστημα που ήταν στη Λιβύη. Οι φωνές τους μπλέκονται με τον ήχο των τραγουδιών στα αραβικά και των κρουστών της Δυτικής Αφρικής, καθώς οι άνθρωποι στο κατάστρωμα γιορτάζουν τη διάσωσή τους. Όπως λένε, στη διάρκεια της μακράς νύχτας πάνω στη φουσκωτή βάρκα που έχανε αέρα πίστευαν ότι θα πεθάνουν.  

Η Φαντούμα υψώνει τη φωνή της για να ακουστεί πάνω από τη φασαρία. «Ξέρετε ότι στη Σομαλία εδώ και χρόνια υπάρχουν συγκρούσεις και πόλεμοι» λέει. «Γι' αυτό φύγαμε από τη Σομαλία, γι' αυτό αναζητούσαμε έναν τρόπο να φτάσουμε στην Ευρώπη. Όμως αυτά που ζήσαμε στη Λιβύη ήταν πολύ χειρότερα απ' ό,τι περάσαμε στη Σομαλία.»

Η Φαντούμα και οι σύντροφοί της έχουν επιζήσει από έναν πόλεμο στην πατρίδα τους, ένα δύσκολο ταξίδι, κράτηση στη Λιβύη, μια φονική αεροπορική επιδρομή και έναν επικίνδυνο διάπλου της Μεσογείου. Τελικά, δύο μέρες μετά τη διάσωσή τους από το Ocean Viking, η Ιταλία δέχεται να τους προσφέρει ένα ασφαλές λιμάνι. 

Καθώς περιμένουν να αποβιβαστούν στο λιμάνι του Τάραντα στη νότια Ιταλία, οι Σομαλοί δείχνουν να αδημονούν. Το κατάστρωμα έχει σταματήσει να ταλαντεύεται και επικρατεί ησυχία. Ένας-ένας, κρατώντας σάκους με τα λιγοστά τους υπάρχοντα, οι διασωθέντες κατεβαίνουν τη σκάλα αποβίβασης. Κατευθύνονται προς ένα πλήθος υπαλλήλων που φορούν μάσκες και στολές προστασίας, μια συστάδα σκηνών που στήθηκαν βιαστικά στην αποβάθρα και την ευκαιρία να αρχίσουν μια νέα, πιο ασφαλή ζωή στην Ευρώπη.

Την περασμένη εβδομάδα, τουλάχιστον 1.100 άνθρωποι επιχείρησαν να διαφύγουν από τη Λιβύη διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Από αυτούς, 602 άνθρωποι –ανάμεσά τους πολλές γυναίκες και παιδιά– αναχαιτίστηκαν και επιστράφηκαν στην Τρίπολη από τη λιβυκή ακτοφυλακή. Παράλληλα, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη αναφέρουν νέες μάχες και σφοδρούς βομβαρδισμούς. Καθώς οι κίνδυνοι αυξάνονται και δεν υπάρχει κάποιο ασφαλές καταφύγιο, πόσοι ακόμη άνθρωποι θα έχουν ως μόνη επιλογή να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους σε μια ακατάλληλη βάρκα στην κεντρική Μεσόγειο;

***Τα ονόματα δεν είναι τα πραγματικά.