Πρόκληση η υγειονομική περίθαλψη των μεταναστών εργαζομένων στον Λίβανο

Το σύστημα Kafala

Σύμφωνα με το σύστημα Kafala, οι εργοδότες - γνωστοί και ως kafeel (χορηγοί) - δεσμεύονται νομικά να παρέχουν ιδιωτική ασφάλιση υγείας για τους/τις οικιακούς/ες βοηθούς τους, αλλά αυτό περιλαμβάνει μόνο νοσηλεία σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος και δεν περιλαμβάνει γενική υγειονομική περίθαλψη, υποστήριξη ψυχικής υγείας ή το κόστος των φαρμάκων. Ως αποτέλεσμα, η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας είναι εξαιρετικά περιορισμένη για πολλούς από τους 135.000 μετανάστες εργαζόμενους στον Λίβανο.

Χρειάστηκε ένας χρόνος για να ξεφύγει η Berna [δεν είναι το πραγματικό της όνομα] από τον εργοδότη της. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εργάστηκε σε ένα σπίτι όπου εργαζόταν υπερβολικές ώρες, την κακοποιούσαν, ήταν απομονωμένη και μισοπεινασμένη. Με τη βοήθεια ενός γείτονα, κατάφερε να φύγει από το σπίτι, αφήνοντας πίσω το διαβατήριό της και τα υπάρχοντά της. Αναζήτησε ιατρική περίθαλψη από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και κατέληξε να λαμβάνει και υποστήριξη ψυχικής υγείας.

Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, υπάρχουν περίπου 135.000 μετανάστες εργαζόμενοι στον Λίβανο, οι περισσότεροι από την Αιθιοπία, το Μπανγκλαντές, τη Σιέρα Λεόνε, τη Σρι Λάνκα και τις Φιλιππίνες. Η πλειοψηφία είναι γυναίκες που απασχολούνται σε ιδιωτικές κατοικίες ως οικιακές βοηθοί – καθαριότητα, μαγείρεμα και φροντίδα των παιδιών των εργοδοτών τους – στο πλαίσιο του συστήματος Kafala. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, το οποίο είναι η μόνη νόμιμη επιλογή που έχουν στη διάθεσή τους οι μετανάστες εργαζόμενοι στον Λίβανο, χρηματοδοτούνται από έναν εργοδότη, ο οποίος υπαγορεύει τους όρους της σύμβασής τους και τις συνθήκες υπό τις οποίες εργάζονται. Αυτό τους αφήνει ευάλωτους στην εκμετάλλευση και την κακοποίηση, καθώς και στον περιορισμό της πρόσβασής τους στην υγειονομική περίθαλψη.

Από το 2020, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν υιοθετήσει μια διεπιστημονική προσέγγιση για τις αυξημένες ανάγκες των μεταναστών εργαζομένων στον Λίβανο. Στη Βηρυτό, η ομάδα μας παρέχει γενικές ιατρικές συνεδρίες, συνταγογράφηση και διανομή φαρμάκων, βασική φροντίδα τραυμάτων και μικρές χειρουργικές επεμβάσεις, εκτός από την διακομιδή σε συνεργαζόμενες ιατρικές δομές όταν χρειάζεται για εξειδικευμένη υγειονομική περίθαλψη.

 «Πολλοί ασθενείς, κυρίως γυναίκες, έχουν επισημάνει τις κακές και ανθυγιεινές συνθήκες στις οποίες ζουν και εργάζονται, με αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία τους», λέει η Hanadi Syam, ιατρική σύμβουλος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για το πρόγραμμα μεταναστών εργαζομένων.

Το 2022, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στον Λίβανο παρείχαν 7.686 ιατρικές συνεδρίες σε μετανάστες εργαζόμενους, κυρίως για ασθενείς που πάσχουν από μυοσκελετικές παθήσεις, γαστρεντερικές διαταραχές, αναπνευστικές παθήσεις και μη μεταδοτικές ασθένειες όπως ο διαβήτης και η υπέρταση.

Με τον αυξανόμενο πληθωρισμό και το κόστος μεταφοράς, η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη έχει καταστεί πρόκληση για πολλούς ανθρώπους, αναγκάζοντάς τους συχνά να δίνουν προτεραιότητα στις ανάγκες τους για βασικά είδη πρώτης ανάγκης, όπως τρόφιμα, έναντι της υγειονομικής περίθαλψης.

Το 2023, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα άρχισαν να επισκέπτονται τις γειτονιές της Βηρυτού και τις επαρχίες του όρους Λίβανος, όπου ζουν οι περισσότεροι μετανάστες/μετανάστριες οικιακοί βοηθοί, για να βρουν ανθρώπους που χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη αλλά δεν μπορούν εύκολα να φτάσουν σε αυτήν.  «Οι περισσότεροι από τους ασθενείς μας που δεν ζουν στα σπίτια των εργοδοτών τους μένουν σε ανθυγιεινά ή υπερπλήρη σπίτια και πολλοί στρέφονται σε καταστροφικές συμπεριφορές ως μηχανισμό αντιμετώπισης», λέει η ψυχολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα Nour Khoury.

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα παρέχουν ψυχοθεραπεία και ατομική συμβουλευτική, καθώς και ψυχιατρική φροντίδα σε άτομα με οξείες ανάγκες ψυχικής υγείας. Το 2022, η ομάδα μας παρείχε 1.471 συνεδρίες ψυχικής υγείας σε μετανάστες/μετανάστριες οικιακές βοηθούς που πάσχουν από κατάθλιψη, τραύμα, άγχος ή ψύχωση, πολλές από τις οποίες μπορούν να συνδεθούν άμεσα με τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους. 

Πολλοί από τους ασθενείς μας έχουν περάσει δύσκολα γεγονότα ζωής, είτε στο ταξίδι τους στον Λίβανο είτε μετά την άφιξή τους. «Μας μιλούν για τις δυσκολίες αντιμετώπισης της κοινωνικοοικονομικής κρίσης και της καθημερινής τους ζωής, αλλά και για τη βία, την καταναγκαστική εργασία και μερικές φορές ακόμη και τα βασανιστήρια», λέει η Nour.

Συνεργασία με κοινότητες και Ενώσεις υπό την ηγεσία μεταναστών

Οι μετανάστες εργάτες στον Λίβανο προέρχονται από όλη την Αφρική και την Ασία και πέραν αυτής, και μιλούν μια ποικιλία διαφορετικών γλωσσών, από τα αμχαρικά έως τα σινχαλικά. Οι υπεύθυνοι προαγωγής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα συνεργάζονται με την κοινότητα για να βοηθήσουν στη δημιουργία σχέσεων με τις οικιακές βοηθούς και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους.

 «Η συμμετοχή της κοινότητας των μεταναστών οικιακών βοηθών αποτελεί βασικό στοιχείο της προσέγγισής μας», λέει η επικεφαλής προαγωγής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, Dilshad Karaman. Στόχος μας είναι η δημιουργία διαφανών σχέσεων εμπιστοσύνης με τους ασθενείς μας. Συναντώντας εκπροσώπους της κοινότητας, είμαστε σε θέση να ακούσουμε τις ανάγκες και τα προβλήματά  τους και να τους βοηθήσουμε να αποκτήσουν φωνή».

Οι ομάδες προαγωγής της υγείας παρέχουν επίσης υπηρεσίες διερμηνείας στα αμχαρικά, τα μπενγκάλι, τα γαλλικά και τα σινχαλικά, για ασθενείς που δεν μιλούν αραβικά ή αγγλικά, έτσι ώστε η γλώσσα να μην αποτελεί εμπόδιο στην πρόσβασή τους στην υγειονομική περίθαλψη.

 Στον Λίβανο, και ιδίως στη Βηρυτό, διάφορες οργανώσεις υπό την ηγεσία μεταναστών, όπως η Egna Legna, υποστηρίζουν τους μετανάστες οικιακές βοηθούς παρέχοντας νομική βοήθεια και οικονομική στήριξη και υποστηρίζοντας τα δικαιώματά τους. Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχουν συμμετάσχει σε εκπαιδεύσεις ανάπτυξης ικανοτήτων και ευαισθητοποίησης που διοργανώνονται από αυτές τις οργανώσεις που βασίζονται στην κοινότητα, παρέχοντας εκπαίδευση στις ψυχολογικές πρώτες βοήθειες και συνεδρίες σχετικά με το τραύμα και τις ανάγκες ψυχικής υγείας των μεταναστών οικιακών βοηθών.

Η πολυεπίπεδη κρίση στην οποία έχει βυθιστεί ο Λίβανος από το 2019 έχει επιδεινώσει περαιτέρω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες οικιακοί βοηθοί, επηρεάζοντας τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Πολλοί από αυτούς που εισήλθαν νόμιμα στη χώρα έχουν χάσει έκτοτε το νομικό τους καθεστώς. Συχνά οι εργοδότες δεν είχαν πλέον την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν τους μισθούς τους. Άλλοι εγκατέλειψαν το σπίτι του εργοδότη τους λόγω εκμετάλλευσης ή βίας. Χωρίς επίσημα έγγραφα, μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολο να βρουν δουλειά και να υποστηρίξουν τον εαυτό τους, περιορίζοντας περαιτέρω την ικανότητά τους να έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη και υποστήριξη ψυχικής υγείας.

Ο αποκλεισμός λόγω COVID-19 έκανε τα πράγματα χειρότερα, εκθέτοντας τις βαθιές δομικές αδυναμίες αυτού του εκμεταλλευτικού συστήματος. Πολλοί εργοδότες σταμάτησαν να πληρώνουν μισθούς και μερικοί πέταξαν ακόμη και τους εργαζόμενους στον δρόμο για να φροντίσουν τον εαυτό τους ή τους άφησαν μπροστά στις πρεσβείες των χωρών τους. Αυτό οδήγησε σε αύξηση των αστέγων και επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης σε κοινόχρηστα καταλύματα. Οι εργαζόμενοι που ήθελαν να επαναπατριστούν συχνά δεν μπορούσαν να φύγουν από τον Λίβανο χωρίς τα κατάλληλα έγγραφα. 

«Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για μεταρρύθμιση του συστήματος Kafala», λέει ο Syam. «Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι όλοι, ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς τους, είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη».