Πώς οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καταπολεμούν την ελονοσία στο Μπουρούντι

Το 70%  των θανάτων είναι παιδιά κάτω των πέντε ετών. Η ασθένεια είναι αρκετά εύκολη στη θεραπεία, αλλά η πρόσβαση στις πιο αποτελεσματικές θεραπείες παραμένει ανεπαρκής. Το 90% όλων των θανάτων από ελονοσία συμβαίνουν στην αφρικανική ήπειρο.

Τα τελευταία χρόνια, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχουν πραγματοποιήσει μια σειρά εκστρατειών μεγάλης κλίμακας για την πρόληψη της ελονοσίας στο ανατολικό Μπουρούντι και πιο πρόσφατα στους λόφους Kinyinya. Ο στόχος τους: να αντιμετωπίσουν την ασθένεια στην πηγή της, μειώνοντας τον αριθμό των κουνουπιών.

«Να έρθετε να μας επισκεφτείτε ξανά!» λέει ο Benoit Misago καθώς στέκεται δίπλα σε ένα σωρό με τα υπάρχοντα του, μένοντας ασφαλής έξω από το σπίτι του και βλέποντας την ομάδα ψεκαστών που φεύγει αφού έχουν αφιερώσει ένα εικοσάλεπτο στον ψεκασμό των τοίχων και ταβανιών του σπιτιού του με αντικουνουπικό υγρό. Με μπουκάλες και αντλίες στην πλάτη τους, μετακινούνται με τα ποδήλατα τους προς το επόμενο σπίτι.

Για τον Benoit Misago, όπως και για τους άλλους κατοίκους της πεδιάδας  Kumoso, αυτή είναι η δεύτερη φορά μέσα σε δύο χρόνια που το σπίτι του ψεκάζεται για την αντιμετώπιση της ελονοσίας από τη δράση των ομάδων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην περιοχή Kinyinya. Η πρώτη ομάδα επισκέφτηκε το σπίτι του το καλοκαίρι του 2019, για να παρουσιάσει το έργο της, να εξηγήσει τις λεπτομέρειες και να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις του.

«Συμφώνησα γρήγορα στο να ασχοληθούν με το σπίτι μου», λέει ο Benoit Misago. «Εκείνη την εποχή, είχαμε πολύ μεγάλο πρόβλημα με την ελονοσία εδώ. Τα κουνούπια πετούσαν παντού. Παιδιά και ενήλικες αρρώσταιναν συνέχεια. Υπήρχαν τόσα άτομα στο νοσοκομείο, που μερικές φορές περνούσαμε όλη την μέρα εκεί. Ευτυχώς όμως, όλα αυτά σταμάτησαν μετά την επίσκεψή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Γι 'αυτό χαίρομαι που τους βλέπω ξανά σήμερα».

Μείωση κατά 80% των  περιστατικών ελονοσίας

Η ελονοσία είναι ένα μείζον πρόβλημα υγείας στο Μπουρούντι. Είναι ενδημική ασθένεια με συχνές επιδημίες κάνοντάς την την κύρια αιτία νοσηλείας και θανάτου μικρών παιδιών. Αυτό ισχύει για ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο: κάθε χρόνο, πάνω από το 90% των 400.000 θανάτων από ελονοσία, καταγράφονται στην Αφρική. Μέχρι να μπορέσει να διατεθεί ένα εμβόλιο, η πρόληψη παραμένει βασική και συμπεριλαμβάνει τη χρήση ανθελονοσιακών φαρμάκων και τη φυσική προστασία από τα κουνούπια, με μέτρα όπως οι κουνουπιέρες και η ενισχυμένη υγιεινή.

Ο εσωτερικός ψεκασμός είναι μία από αυτές τις τεχνικές πρόληψης. Έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλά μέρη του κόσμου και πραγματοποιείται με την εφαρμογή εντομοκτόνου στους τοίχους και τα ταβάνια των κτιρίων - σπιτιών, αχυρώνων, αποθηκών - σκοτώνοντας τα κουνούπια που πάνε να κουρνιάσουν εκεί. Ο κάθε ψεκασμός έχει διάρκεια μηνών και αν συνδυαστεί με κουνουπιέρες, μειώνει δραστικά τον αριθμό των κρουσμάτων ελονοσίας.

«Πέρυσι, ο ψεκασμός, ήταν ένας βασικός παράγοντας για την μείωση κατά 80% των περιστατικών ελονοσίας εδώ», λέει ο Δρ Hippolyte Mbomba, διευθυντής του προγράμματος ελονοσίας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Kinyinya. «Αλλά για να είναι αποτελεσματικός ο ψεκασμός, πρέπει να προετοιμάζεται, να πραγματοποιείται και να επαναλαμβάνεται με εξαιρετικά σχολαστικό τρόπο, σε στενή συνεργασία με τις αρχές και τον πληθυσμό και με την υποστήριξη ειδικών. Αυτή η τεχνική δεν χωράει αυτοσχεδιασμούς.»

 «Ελάτε να ψεκάσετε»

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και οι υγειονομικές αρχές, χρειάζονται αρκετούς μήνες για να προετοιμάσουν κάθε εκστρατεία ψεκασμού. Πρώτα πρέπει να επιλέξουν ποιο εντομοκτόνο θα χρησιμοποιήσουν, καθώς τα εντομοκτόνα πρέπει να αλλάζουν για να αποφευχθεί η ανθεκτικότητα των κουνουπιών στο φάρμακο. Τότε πρέπει να ενημερώσουν τις τοπικές κοινότητες και να τις ενθαρρύνουν να λάβουν μέρος στον σχεδιασμό, να συγκεντρώσουν και να εκπαιδεύσουν τις ομάδες...

 «Η περιοχή Kinyinya έχει περισσότερα από 68.000 σπίτια, διάσπαρτα στους λόφους», συνεχίζει ο Δρ Mboma. «Για να είναι αποτελεσματική η ενέργεια, πρέπει να ψεκαστεί τουλάχιστον το 85% αυτών των σπιτιών. Χρειάζεται απίστευτη οργάνωση και ενέργεια. Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί, ότι οι κάτοικοι θα κατανοήσουν καλά το πρόγραμμα και θα το τηρήσουν, καθώς πρόκειται για μια τεχνική που δεν γνωρίζουν. Γι' αυτό είναι σημαντική η συνεργασία με τις τοπικές αρχές και η απασχόληση πολλών εργαζόμενων από τις κοινότητες για να απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις τους.»

Η Jeanine Arakaza, επόπτρια μιας από τις 78 ομάδες ψεκασμού που συγκροτήθηκαν το Σεπτέμβριο του 2020, συμφωνεί:

 «Το περασμένο έτος ήταν η πρώτη φορά που ψεκάσαμε σπίτια εδώ και φυσικά υπήρχαν αρκετές ερωτήσεις», λέει. «Υπήρξαν πολλές ενημερωτικές συνεδρίες και στο τέλος καταφέραμε να ψεκάσουμε το 95% των σπιτιών».

 «Φέτος, έχουν όλοι πια πειστεί καθώς είδαν τα αποτελέσματα της τελευταίας εκστρατείας. Μας ακολουθούν και λένε:

-Ελάτε να ψεκάσετε το σπίτι μας, σας χρειαζόμαστε, δεν θέλουμε ελονοσία στο σπίτι μας!

Είναι πραγματικά ενθαρρυντικό. Ελπίζουμε να τα καταφέρουμε ακόμη καλύτερα από πέρυσι».

Τεχνολογία αιχμής

Εκτός από την κινητοποίηση των ντόπιων, απαιτείται υπερσύγχρονη τεχνική και υλικοτεχνική προετοιμασία, για να διασφαλιστεί ότι η εκστρατεία θα είναι αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον.

 «Η φροντίδα τόσων σπιτιών απαιτεί τεράστια επένδυση, για την διατήρηση των περιβαλλοντικών προτύπων και της διαχείριση των αποβλήτων», εξηγεί ο Δρ Mboma. «Αυτό απαιτεί υψηλή προτεραιότητα για εμάς. Φέτος, έχουμε 468 ψεκαστές, που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν στους λόφους και ψεκάζουν σπίτια, εκτός από τους ειδικούς υγιεινής και τους αρχηγούς ομάδων ή αποθηκών. Τόσοι πολλοί είναι οι άνθρωποι που εκπαιδεύονται στη δοσολογία, την αποθήκευση, τον καθαρισμό και την περιβαλλοντική διαχείριση ... Είναι τεράστιο, αλλά απολύτως θεμελιώδες».

 «Μια άλλη μεγάλη πρόκληση μιας τέτοιας εκστρατείας, είναι να καλύψουμε τόσα πολλά σπίτια σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στην Kinyinya, η εκστρατεία πραγματοποιείται σε δύο φάσεις 15 ημερών, έτσι ώστε δεκάδες χιλιάδες σπίτια να υποβάλλονται σε απεντόμωση σε λιγότερο από ένα μήνα. Οι ομάδες ψεκασμού έχουν μια πολύτιμη τεχνολογία που τους βοηθά: ένα γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS)».

 «Πολύ πριν ξεκινήσει ο πρώτος ψεκαστής με το ποδήλατο, ολόκληρη η περιοχή χαρτογραφήθηκε σχολαστικά από ειδικούς των Γιατρών Χωρίς Σύνορα», λέει ο Δρ. Mbomba. «Πραγματοποιούμε εναέρια χαρτογράφηση βάσει δορυφορικών εικόνων που υποβάλλονται σε επεξεργασία κατά τη διάρκεια των «mapathons»/ειδικών συνεδριών ώστε κάθε σπίτι, κάθε στάβλος, κάθε τουαλέτα να σημειώνεται και να στέλνεται στις ομάδες στο πεδίο οι οποίες είναι εξοπλισμένες με συσκευές γεωγραφικού εντοπισμού. Με αυτόν τον τρόπο, έχουμε μια ακριβή εικόνα του αριθμού των σπιτιών, της τοπογραφίας και των διαθέσιμων διαδρομών, ώστε να μπορούμε να σχεδιάζουμε τις παρεμβάσεις και να παρακολουθούμε την πρόοδο μέρα με τη μέρα».

Για την Jeanine Arakaza, οι καθημερινές συνεδρίες παρακολούθησης προόδου, είναι μια από τις πιο ευχάριστες στιγμές της εργασίας ενός επόπτη. «Επιστρέφουμε το βράδυ εξαντλημένοι μετά τη δουλειά της ημέρας, αλλά μετά ζούμε μια μαγική στιγμή», λέει. «Στη μεγάλη οθόνη, βλέπουμε όλες τις μικρές κουκκίδες να αλλάζουν χρώμα ανάλογα με τα αποτελέσματα της ημέρας. Μπορούμε να δούμε ό, τι έχει γίνει από την ομάδα μας και από όλες τις ομάδες. Βλέπουμε πού πρέπει να ξαναπάμε για να φτάσουμε τους στόχους. Ξεχνάμε εντελώς την κούραση της ημέρας. Μας δίνει το θάρρος να συνεχίσουμε!»

Η υγειονομική περίθαλψη είναι απαραίτητη

Η Jeanine γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα την πραγματική διαφορά που κάνει η δουλειά τους, η οποία είναι πολύ σημαντικότερη από μια αλλαγή χρώματος στο χάρτη.

 «Πριν γίνω επόπτρια εδώ, δούλευα ως νοσηλεύτρια στη μονάδα εντατικής θεραπείας», λέει. «Έχω δει πολλούς ανθρώπους να πεθαίνουν από ελονοσία. Υπάρχουν τόσα πολλά κρούσματα. Σκέφτηκα ότι έπρεπε να στραφώ στην πλευρά της πρόληψης, για να μειώσω τον φόρτο εργασίας στα νοσοκομεία».

Οι εκστρατείες ψεκασμού μειώνουν σημαντικά τον αριθμό των ασθενών με ελονοσία, όμως δεν εξαλείφουν πλήρως την ασθένεια. Οι άνθρωποι χρειάζονται ακόμη ιατρική περίθαλψη για τα συμπτώματα της ελονοσίας, έτσι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, τους υποστηρίζουν με παροχή δωρεάν θεραπείας, σε 14 εγκαταστάσεις υγείας σε όλη την περιοχή.

 «Άλλαξαν τα πάντα για μας», λέει η Félicité, η οποία μετέφερε ένα από τα παιδιά της σε ένα κέντρο υγείας στην Kinyinya για εξέταση. «Στο παρελθόν, όταν αρρωσταίναμε, στρεφόμασταν στην παραδοσιακή ιατρική ή στους marabouts [θρησκευτικούς θεραπευτές] ή ψάχναμε για παράνομα φάρμακα. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι μπορούμε να έρθουμε στο νοσοκομείο και ότι τα παιδιά θα θεραπευτούν σωστά και δωρεάν. Ερχόμαστε πιο γρήγορα για θεραπεία.»

Μικρές νίκες

Η μείωση της ελονοσίας και η παροχή δωρεάν υγειονομικής περίθαλψης σώζει ζωές αλλά βοηθά τα νοικοκυριά και με άλλους τρόπους.

 «Όλα τα χρήματα που ξόδευαν στις θεραπείες, τώρα μπορούν να τα επενδύσουν αλλού - για φαγητό, για παράδειγμα», λέει η Jeanine Arakaza. «Αυτό δίνει επίσης τη δυνατότητα στα παιδιά να πάνε στο σχολείο και στους γονείς να πηγαίνουν για δουλειά στα χωράφια αντί να έρχονται συνεχώς στο νοσοκομείο. Πέρα από την υγεία τους, τους βοηθάει και στην καθημερινότητά τους».

Η καταπολέμηση της ελονοσίας στην αφρικανική ήπειρο έχει ακόμη πολύ δρόμο και χρειάζονται μεγαλύτερες προσπάθειες για τη βελτίωση της πρόσβασης σε εργαλεία πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας της νόσου.

Όμως στη σκιά των συντριπτικών αριθμών, κερδίζονται μικρές μάχες. Φέτος, για παράδειγμα, η ελπίδα της Jeanine ότι οι κάτοικοι της Kinyinya θα ήταν ακόμη καλύτερα προστατευμένοι, έγινε πραγματικότητα. Στο τέλος της εκστρατείας ψεκασμού, το 98% των σπιτιών στην περιοχή είχαν ψεκαστεί, προστατεύοντας περισσότερους από 311.000 κατοίκους για πολλούς ακόμα μήνες - μέχρι την επόμενη εκστρατεία, η οποία έχει προγραμματιστεί για το καλοκαίρι του 2021.