Οι επιπτώσεις του πολέμου στη ζωή των ανθρώπων

Περισσότερο από το ένα τρίτο των προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα επικεντρώνεται στην παροχή βοήθειας σε ανθρώπους που ζουν σε εμπόλεμες ζώνες, όπως η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Ιράκ, η Νιγηρία, το Νότιο Σουδάν, η Συρία και η Υεμένη, μεταξύ πολλών άλλων.

Οι συνέπειες του πολέμου είναι τεράστιες και καταστροφικές. Θάνατος, βία, τραύματα που έχουν μακροχρόνιες συνέπειες, διαταραχή μετατραυματικού στρες, κατεστραμμένες υποδομές και συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, άνθρωποι που ξεριζώνονται και αναγκάζονται να αφήσουν τα πάντα πίσω τους.

Στις εμπόλεμες ζώνες, οι ομάδες μας προσπαθούν να αξιολογήσουν και να αντιμετωπίσουν τις πιο πιεστικές ανάγκες. Δεν παίρνουμε το μέρος κανενός και προτεραιότητά μας είναι να αντιμετωπίζουμε τις ιατρικές και ανθρωπιστικές ανάγκες που υπάρχουν. Καταγγέλλουμε, επίσης, καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που βοηθάμε και συνεχίζουμε να παρέχουμε βοήθεια σε ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο, ανεξάρτητα από τη φυλή, τη θρησκεία, το δόγμα ή τις πολιτικές πεποιθήσεις τους.

Από την ίδρυση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα το 1971, οι ομάδες μας έχουν παρέμβει σε πολλές εμπόλεμες ζώνες προσφέροντας τις ιατρικές μας υπηρεσίες. Έχουμε αντιμετωπίσει τόσο τις άμεσες όσο και τις μακροπρόθεσμες ιατρικές ανάγκες σε  Αφγανιστάν, Βαλκάνια, Κολομβία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Ιράκ, Ρουάντα, Συρία, Υεμένης και σε άλλες περιοχές.

Οι άμεσες συνέπειες του πολέμου

Ο πόλεμος και οι συγκρούσεις έχουν άμεσο αντίκτυπο στις ζωές των ανθρώπων. Μετά από επτά χρόνια πολέμου, η Υεμένη είναι η απόδειξη της καταστροφής  που έχει προκληθεί στη χώρα από αδιάκριτες ή στοχευμένες  επιθέσεις που σκοτώνουν και τραυματίζουν ανθρώπους και καταστρέφουν υποδομές.

Οι αδιάκοποι βομβαρδισμοί και οι χρόνιες ελλείψεις προσωπικού και προμηθειών έχουν οδηγήσει στο κλείσιμο περισσότερες από τις μισές δομές υγείας της Υεμένης. Ασθένειες όπως η χολέρα και η διφθερίτιδα και τα τραύματα από τις συγκρούσεις έχουν επιδεινώσει την ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή. Περισσότερα από 3 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από την έναρξη του πολέμου το 2015, ενώ περίπου 20 εκατομμύρια έχουν ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια.

Οι τραυματισμοί αυξάνονται κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων και απαιτούν αυξημένη φροντίδα έκτακτης ανάγκης. Σήμερα, οι ομάδες μας επικεντρώνονται στη θεραπεία τόσο νέων τραυμάτων πολέμου όσο και μακροχρόνιων τραυματισμών, μέσω επείγουσας φροντίδας τραύματος καθώς και επανορθωτικής χειρουργικής επέμβασης.

Στο Αμμάν της Ιορδανίας, για παράδειγμα, το νοσοκομείο επανορθωτικής χειρουργικής παρέχει τέτοιου είδους υπηρεσίες, παράλληλα με φυσιοθεραπεία για τραυματίες από όλη την περιοχή.

Οι έμμεσες συνέπειες του πολέμου

Κατά τη διάρκεια του πολέμου και των συγκρούσεων οι τακτικές ιατρικές ανάγκες αυξάνονται καθώς οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης καταρρέουν. Οι έγκυες γυναίκες, ή τα άτομα με χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης ή ο ιός HIV, παραμένουν ιδιαίτερα ευάλωτοι. Καθώς τα εμπορεύματα λιγοστεύουν, η τιμή των βασικών τροφίμων και των οικιακών ειδών εκτοξεύεται στα ύψη, ενώ ο φόβος, η ανασφάλεια και η απώλεια δημιουργούν ψυχολογική δυσφορία.

Από την έναρξη του πολέμου στη Συρία για παράδειγμα πριν από 11 χρόνια, οι ζωές των Σύρων βρίσκονται υπό συνεχή απειλή. Το 2011, η κατάσταση κλιμακώθηκε γρήγορα και οι τοπικές διαδηλώσεις εξελίχθηκαν σε έναν γενικευμένο πόλεμο που είχε ως αποτέλεσμα μια ολέθρια ανθρωπιστική κρίση. Σε αυτά τα 11 χρόνια, 12 εκατομμύρια Σύροι –ο μισός πληθυσμός πριν από τον πόλεμο– έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να διαφύγουν από τις συγκρούσεις, συχνά περισσότερες από μία φορές, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη κρίση εκτοπισμού από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί από αυτούς παραμένουν εκτοπισμένοι μέχρι και σήμερα.

Εκτός από την κρίση εκτοπισμού, μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η κατάσταση στην υγεία. Ένα σημαντικό μέρος των υποδομών της Συρίας έχει καταστραφεί στη διάρκεια του πολέμου. Ιδίως το σύστημα υγείας, το οποίο ήταν σχετικά λειτουργικό πριν, έχει διαλυθεί. Εκατοντάδες ιατρικές δομές έχουν βομβαρδιστεί, μεγάλος αριθμός εργαζομένων υγείας έχουν σκοτωθεί ή έχουν διαφύγει, ενώ υπάρχουν ακόμη τραγικές ελλείψεις ιατρικών ειδών σε πολλές περιοχές της χώρας. Σήμερα, οι ιατρικές ανάγκες του πληθυσμού είναι τεράστιες.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων βλέπουμε, επίσης, συχνά την αύξηση της σεξουαλικής βίας. Μερικές φορές, ο βιασμός χρησιμοποιείται ως «εργαλείο» για να υποτάξει μια κοινότητα. Για παράδειγμα, μια ομάδα τουλάχιστον 10 γυναικών βιάστηκε ομαδικά τον Φεβρουάριο του 2018 κοντά στην Bossangoa, στη Δυτική Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, από άνδρες μιας τοπικής ένοπλης ομάδας που τις πήραν ομήρους. Με συνεχείς συγκρούσεις στην περιοχή, οι γυναίκες χρειάστηκαν ένα μήνα για να λάβουν ιατρική περίθαλψη.

Το 2020, σχεδόν 11.000 άτομα έλαβαν βοήθεια από τις ομάδες μας στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό για σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες που σχετίζονται με τη σεξουαλική βία. 63% ανέφεραν ότι βιάστηκαν από ένοπλους άνδρες.

Σε περιβάλλοντα συγκρούσεων, ανάλογα με τις προτεραιότητες, ενδέχεται να στήσουμε χειρουργεία, κλινικές, προγράμματα διατροφής, επιδημιολογικούς ελέγχους, ιατρική περίθαλψη για τα θύματα σεξουαλικής βίας και μαιευτικούς θαλάμους, μεταξύ άλλων υπηρεσιών.

Εκδιωγμένοι από το σπίτι τους

Οι συγκρούσεις συχνά ξεριζώνουν τους ανθρώπους από τα σπίτια τους, αφήνοντάς τους εκτοπισμένους στη χώρα τους ή πρόσφυγες σε μια άλλη. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, στα τέλη του 2021, ο συνολικός αριθμός των εκτοπισμένων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο ήταν 84 εκατομμύρια. Οι ομάδες μας παρέχουν ιατρική φροντίδα σε όσους εκτοπίζονται από συγκρούσεις, συχνά σε καταυλισμούς προσφύγων και εκτοπισμένων.

Στο Ιράκ για παράδειγμα, οι επιπτώσεις των χρόνιων συγκρούσεων και της αστάθειας συνεχίζονται να είναι αισθητές στον πληθυσμό. Από τον Αύγουστο του 2021 σχεδόν 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι. Παράγοντες όπως η αργή ανακατασκευή των σπιτιών και των υποδομών, η έλλειψη ευκαιριών εργασίας και η αδυναμία πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες εμποδίζουν τους εκτοπισμένους να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ορισμένοι ζουν «προσωρινά» σε καταυλισμούς εδώ και χρόνια, χωρίς επαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες. Πολλοί από αυτούς που επέστρεψαν στα σπίτια τους δεν έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη και άλλες βασικές υπηρεσίες.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί κατά τη διάρκεια ετών αιματηρών συγκρούσεων. Οι ομάδες μας βλέπουν τις άμεσες συνέπειες της βίας στην υγεία των ατόμων και ολόκληρων των κοινοτήτων που υπηρετούμε. Πληγωμένοι άνθρωποι που χρειάζονται φροντίδα. Παιδιά που δεν μπορούν να φτάσουν σε ιατρικές δομές ενώ έχει ξεσπάσει επιδημία ελονοσίας. Προγράμματα εμβολιασμού και θεραπείες για τον ιό HIV και τη φυματίωση διακόπτονται. Γυναίκες χωρίς βοήθεια πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον τοκετό.

Τα επικίνδυνα ταξίδια και οι επισφαλείς συνθήκες στον τόπο προορισμού θέτουν σε περαιτέρω κίνδυνο την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων. Στη Συρία, για παράδειγμα, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά λόγω της σύγκρουσης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πάνω από μια δεκαετία και ζουν σε καταυλισμούς εκτοπισμένων.

Σε τέτοιες συνθήκες, οι άνθρωποι που έχουν μείνει μετέωροι χωρίς πρόσβαση σε κατάλληλη εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη, ή ακόμη και σε υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης, εκτίθενται επικίνδυνα σε διάφορους κινδύνους, συμπεριλαμβανομένων ζητημάτων ψυχικής υγείας, βίας και ασθενειών όπως η χολέρα, η ιλαρά και η ηπατίτιδα.

Επιδημίες

Οι συγκρούσεις και οι εκτοπισμοί μπορεί να είναι καταλυτικοί για επιδημίες και εστίες ασθενειών, λόγω έλλειψης ιατρικής περίθαλψης και πρόσβασης σε νερό και αποχέτευση.

Η διαβίωση σε περιορισμένες και ανθυγιεινές συνθήκες μπορεί να είναι ένα ιδανικό περιβάλλον εξάπλωσης της χολέρας ή της ιλαράς. Η ανασφάλεια και τα συστήματα υγείας που καταρρέουν αποκόπτουν τους ανθρώπους από το να λαμβάνουν προληπτική υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένων των εμβολιασμών.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, για παράδειγμα, η συνήθης εμβολιαστική κάλυψη έπεσε κατακόρυφα μετά τη βύθιση της χώρας στη βία και την αστάθεια το 2013. Το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης για την ιλαρά μειώθηκε από 64 σε 25%. Σε απάντηση, το 2016 πραγματοποιήσαμε μια εκστρατεία μαζικού εμβολιασμού με το Υπουργείο Υγείας, εμβολιάζοντας 220.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών.

Ψυχική υγεία

Είτε θεραπεύοντας παιδιά που έχουν ξεριζωθεί και γίνει μάρτυρες φρικτών συγκρούσεων, είτε ανθρώπους που έχουν επιβιώσει από βασανιστήρια και σεξουαλική βία, οι ομάδες ψυχολόγων και ψυχιάτρων μας προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις πιεστικές ανάγκες ψυχικής υγείας για τους ανθρώπους που πλήττονται από τον πόλεμο και τις συγκρούσεις.

Ο τρομακτικός ήχος των βομβών που πέφτουν πάνω από το κεφάλι σου, σφαίρες που τρυπούν τους τοίχους της κρεβατοκάμαράς σου, το να βλέπεις την οικογένειά σου να δολοφονείται μπροστά σου, ή να βασανίζεται από ένοπλες ομάδες. Αυτή ήταν η πραγματικότητα για μια γενιά ανθρώπων από χώρες όπως το Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη και όχι μόνο, όπου οι ομάδες μας βλέπουν ασθενείς με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας που συνδέονται με τέτοιες εμπειρίες – όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Τα τελευταία 10 χρόνια, οι συνεδρίες για την ψυχική υγεία στα προγράμματά μας έχουν αυξηθεί κατά 230% παγκοσμίως και ένα μεγάλο μέρος των αναγκών που έχουμε αντιμετωπίσει είναι συνέπειες των ανθρώπων που πλήττονται από τον πόλεμο, τη βία και τις συγκρούσεις.

Σε πολλές περιοχές του κόσμου υπάρχουν πολύ λίγοι πάροχοι ολοκληρωμένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας – αυτό συχνά σημαίνει ότι πρέπει να δημιουργήσουμε εξαρχής τα δικά μας προγράμματα.

Εκτός από την έλλειψη υπηρεσιών, έρχονται να προστεθούν ταμπού, στίγμα και καχυποψία γύρω από την ψυχική υγεία. Ως εκ τούτου, πρέπει να συνεργαστούμε με τις κοινότητες για να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο σχετικά με τη σημασία της ψυχικής υγείας. Η αντιμετώπιση των ψυχολογικών αναγκών σε τέτοιες συνθήκες παραμένει προτεραιότητα για τις ομάδες μας.

Δεν διαλέγουμε πλευρά

Σε εμπόλεμες ζώνες, δεν παίρνουμε το μέρος κανενός. Είναι ζωτικής σημασίας για εμάς να μιλήσουμε με όλα τα μέρη που εμπλέκονται στις συγκρούσεις για να αποκτήσουμε πρόσβαση και να παράσχουμε βοήθεια στις πληγείσες κοινότητες. Θα μιλήσουμε για όσα βλέπουμε, καθώς και για τυχόν κατάφωρες παραβιάσεις που ενδέχεται να γίνουμε μάρτυρες, παρέχοντας παράλληλα βοήθεια σε ανθρώπους που έχουν εμπλακεί σε πολέμους και συγκρούσεις.

Ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας είναι να διασφαλίσουμε ότι όλη η χρηματοδότησή μας για να παρέμβουμε σε εμπόλεμες ζώνες προέρχεται από ιδιώτες δωρητές. Σε παγκόσμιο επίπεδο δεχόμαστε πολύ λίγες κρατικές επιχορηγήσεις – το 1.4% της συνολικής χρηματοδότησής μας – και σε εμπόλεμες ζώνες δεν χρησιμοποιούμε κονδύλια από κυβερνήσεις που έχουν κάποιου είδους σχέση με τις συγκρούσεις.

Παρά το γεγονός ότι δεν υποστηρίζουμε κανένα από τα αντιμαχόμενα μέρη, δεν είμαστε πάντα παρόντες σε όλες τις πλευρές μιας σύγκρουσης. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στο γεγονός ότι η πρόσβαση δεν μας παρέχεται, είτε για λόγους ασφαλείας, είτε επειδή οι κύριες ανάγκες των ανθρώπων καλύπτονται ήδη.

Στη Συρία, για παράδειγμα, είμαστε σε θέση να εργαζόμαστε μόνο σε ορισμένες περιοχές που ελέγχονται από ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης. Η βία και η ανασφάλεια, οι επιθέσεις σε δομές υγείας και ιατρικό προσωπικό και η απουσία κυβερνητικής άδειας για εργασία στη Συρία υπήρξαν μερικά από τα κύρια εμπόδια για να επεκτείνουμε τις ιατρικές μας δράσεις σε όλες τις περιοχές.

Οι ανάγκες των ανθρώπων που πέφτουν θύματα πολέμου και συγκρούσεων είναι τεράστιες και περίπλοκες, και έτσι η ιατρική μας ανταπόκριση δεν είναι ποτέ η ίδια – από τη θεραπεία τραυμάτων και μακροχρόνιων εξουθενωτικών πληγών από τον πόλεμο, μέχρι τις ψυχολογικές επιπτώσεις του πολέμου και της βίας, την υποστήριξη των κατεστραμμένων συστημάτων υγείας και την αντιμετώπιση επιδημιών και ασθενειών, καθώς οι άνθρωποι έχουν ξεριζωθεί και βρίσκονται υπό επισφαλείς συνθήκες.

Οι ομάδες μας δεν έχουν πάντα την ικανότητα να καλύψουν κάθε κενό, ωστόσο, προτεραιότητα είναι πάντα οι άνθρωποι σε ανάγκη και τους παρέχουμε την καλύτερη δυνατή ιατρική περίθαλψη, ανεξάρτητα από το πού προέρχονται, σε τι πιστεύουν ή ποιον υποστηρίζουν.

Το 2020 και το 2021 οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υλοποίησαν προγράμματα σε περισσότερες από 15 χώρες στις οποίες μαίνονταν ένοπλες συγκρούσεις όπως Συρία, Υεμένη, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Καμερούν, Αιθιοπία, Μπουρκίνα Φάσο, Νότιο Σουδάν, Νιγηρία, Μοζαμβίκη, Μάλι, Νίγηρας, Αφγανιστάν, Παλαιστίνη και Κιργιστάν.