«Το καθεστώς του πρόσφυγα πρέπει να προστατεύεται, όχι να αμφισβητείται»

Την περασμένη Πέμπτη οι υπουργοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν για τις υποτιθέμενες επιτυχίες της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, καθώς και για τις επόμενες ενέργειες που θα ακολουθήσουν. Θυμάμαι όταν τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία αυτή, οκτώ μήνες πριν, υποσχόταν καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και θέσπιζε τις διαδικασίες ασύλου που ισχύουν στα νησιά. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα, αυτή ακριβώς η συμφωνία είναι που στερεί το δικαίωμα των ανθρώπων να ζητήσουν προστασία στην Ευρώπη. Τα hotspot έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τη δυναμικότητά τους, ενώ οι διαδικασίες ασύλου είναι απελπιστικά αργές. Οι άνθρωποι στους οποίους η ΕΕ έχει γυρίσει την πλάτη έφυγαν από τη χώρα τους για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, τις διώξεις, την ακραία βία και τη φτώχεια. Η συμφωνία αυτή συμβολίζει το γεγονός ότι η Ευρώπη κλείνει την πόρτα σε ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη.

Διαπιστώνω ακριβώς αυτό το πρόβλημα να εκδηλώνεται σε όλες τις χώρες στις οποίες οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υποστηρίζουν πρόσφυγες και μετανάστες, ιδίως στην Ιταλία, τη Σερβία και εδώ στην Ελλάδα.

Στη χώρα μας, χιλιάδες πρόσφυγες είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά, εξαιτίας αυτών των απάνθρωπων μεταναστευτικών πολιτικών και των πολύ αργών διαδικασιών αίτησης ασύλου. Αφότου υπογράφηκε η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016, τα προβλήματα αυτά έχουν επιδεινωθεί σημαντικά και επηρεάζουν την ψυχολογική κατάσταση αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν ήδη βιώσει τραυματικές εμπειρίες τις οποίες δεν μπορούμε καν να φανταστούμε.

Σήμερα, βρίσκονται στα νησιά περισσότεροι από 16.000 άνθρωποι οι οποίοι μένουν σε hotspot, καθώς και σε άλλες επίσημες και άτυπες δομές στέγασης. Η επίσημη δυναμικότητα καλύπτει 8.355 ανθρώπους. Άντρες, γυναίκες και παιδιά ζουν σε σκηνές, στοιβαγμένοι σαν σαρδέλες, χωρίς καμία ενημέρωση. Χάνοντας κάθε ελπίδα.

Οι συνθήκες που έχω δει στα δύο επίσημα hotspot στη Λέσβο και τη Σάμο, νησιά στα οποία έχουν παρουσία οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, έχουν επιδεινωθεί δραματικά. Συνεχίζουν να φτάνουν άνθρωποι, αψηφώντας το επικίνδυνο θαλάσσιο ταξίδι και τον χειμώνα. Και οι δύο αυτοί καταυλισμοί λειτουργούν στο διπλάσιο ή τριπλάσιο της δυναμικότητάς τους, ενώ οι άνθρωποι υποφέρουν από τις χαμηλές θερμοκρασίες και τις βροχές του χειμώνα.

Στη Σάμο, η πλειοψηφία των ανθρώπων που έχουν δει οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα από τον Οκτώβριο σε συνεδρίες φροντίδας ψυχικής υγείας αναφέρουν τις κακές συνθήκες διαβίωσης είτε ως αιτία είτε ως επιβαρυντικό παράγοντα των ψυχολογικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν. Οι ψυχολόγοι μας διαπιστώνουν άμεση σχέση ανάμεσα στις κακές συνθήκες διαβίωσης και τις αρνητικές επιπτώσεις στη διάθεση και την ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων. Στους αρνητικούς παράγοντες περιλαμβάνεται ο συνωστισμός, η κακή υγιεινή, η κακή ποιότητα του φαγητού, η έλλειψη ασφάλειας τη νύχτα, οι διακοπές ή οι ελλείψεις νερού, οι κλοπές στις σκηνές, καθώς και η σύγχυση και οι μεγάλες καθυστερήσεις όσον αφορά τις διαδικασίες αίτησης ασύλου.

Πρόσφατα, στις 25 Νοεμβρίου στο hotspot της Μόριας στη Λέσβο, μια γυναίκα κι ένα παιδί έχασαν τη ζωή τους όταν εξερράγη μια φιάλη υγραερίου που ήταν τοποθετημένη σε μια εστία γκαζιού μέσα στη μικρή νάιλον σκηνή τους. Τα δύο θύματα κάηκαν ζωντανά ενώ προσπαθούσαν να ζεσταθούν σε έναν χώρο του επίσημου καταυλισμού γεμάτο ανθρώπους. Πολλοί τραυματίστηκαν στην πυρκαγιά που προκάλεσε η έκρηξη.

Από τον Απρίλιο του 2016, έναν μήνα μετά την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, έχουν καταγραφεί περισσότερα από 80 σοβαρά περιστατικά ασφάλειας σε καταυλισμούς σε όλη την Ελλάδα. Τα περιστατικά αφορούν σε πυρκαγιές, συμπλοκές και σεξουαλική βία, μεταξύ άλλων, και δείχνουν ότι οι πρόσφυγες ζουν σε μη ασφαλείς συνθήκες, τη στιγμή που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να τους παρέχεται προστασία μέχρι να εξεταστεί η αίτηση ασύλου τους.

Αυτά τα περιστατικά έλλειψης ασφάλειας, που μπορούσαν να προβλεφθούν και να προληφθούν, και τα ανεπαρκή μέτρα προστασίας αποτελούν θλιβερά παραδείγματα των θανάσιμων συνεπειών των μεταναστευτικών πολιτικών της ΕΕ.

Η προθυμία των ελληνικών αρχών να μεταφέρουν ανθρώπους από τα νησιά στην ηπειρωτική χώρα είναι ενθαρρυντική, αυτό όμως δεν πραγματοποιείται αρκετά γρήγορα. Η πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να είναι τα ευάλωτα άτομα, στα οποία πρέπει να προσφερθεί αμέσως προστασία και ασφαλές κατάλυμα σε άλλο μέρος της Ελλάδας. Ωστόσο, οι συνθήκες διαβίωσης για εκείνους που θα παραμείνουν στα νησιά θα εξακολουθήσουν να είναι απαράδεκτες καθώς δεν πρόκειται να γίνουν επαρκείς στο άμεσο και το μεσοπρόθεσμο μέλλον. Θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στους πρόσφυγες που έχουν εγκλωβιστεί στα νησιά, να μπορέσουν να μεταβούν στην ηπειρωτική χώρα για να κάνουν αίτηση ασύλου και να λάβουν ιατρική φροντίδα.

Σήμερα, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι οι ελληνικές και οι ευρωπαϊκές Αρχές δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στις υποχρεώσεις που ορίζει η ελληνική νομοθεσία και οι κοινοτικές οδηγίες α) στην παροχή επαρκούς επιπέδου διαβίωσης που διασφαλίζει την υγεία και την ευημερία όσων ζητούν καταφύγιο, και β) στην παροχή ειδικής βοήθειας, ιατρικής φροντίδας και προστασίας στα ευάλωτα άτομα.

Οι ελληνικές Αρχές πρέπει να σταματήσουν να μιλούν απλώς για την αποσυμφόρηση των καταυλισμών και να λάβουν συγκεκριμένα και ουσιαστικά μέτρα για τη μετεγκατάσταση των χιλιάδων ευάλωτων ανθρώπων και όσων χρειάζονται ιατρική περίθαλψη στην ηπειρωτική χώρα. Οι πρόσφυγες βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς αβεβαιότητας χωρίς να έχουν οποιοδήποτε έλεγχο της μοίρας τους, και αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία τους.

Η απάντηση δεν είναι να κλείσουμε την πόρτα σε θύματα φρικτής βίας και πολέμου. Έλληνες και Ευρωπαίοι από όλες τις χώρες έγιναν εθελοντές, άνοιξαν τα σπίτια και τις καρδιές τους και πρόσφεραν τη βοήθειά τους σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που έχουν φτάσει στην Ευρώπη. Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας και οι άλλες μεταναστευτικές συμφωνίες που υπογράφονται με τρίτες χώρες για να τους αναθέσουν τη διαχείριση της μετανάστευσης δεν αντιπροσωπεύουν αυτό το πνεύμα. Το καθεστώς του πρόσφυγα πρέπει να προστατεύεται, όχι να αμφισβητείται, και πρέπει να καταφύγουμε στις κοινές μας αξίες ως άνθρωποι, υποστηρίζοντας όσους χρειάζονται βοήθεια.

*Το κείμενο δημοσιεύθηκε την Κυριακή 19/12/2016 στην εφημερίδα Documento.