Η Πολιτική του Φόβου

Σε ένα νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε στις 20 Φεβρουαρίου 2017 στις Βρυξέλλες, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (Médecins Sans Frontières/MSF) υποστηρίζουν ότι η αντιμετώπιση της επιδημίας Έμπολα στη Δυτική Αφρική κατά την περίοδο 2014-15 οδηγήθηκε περισσότερο από τον φόβο παρά από ιατρικά καθορισμένες προτεραιότητες. Η Πολιτική του Φόβου υπογραμμίζει πώς οι ασθενείς και η περίθαλψή τους δεν αποτέλεσαν το κύριο μέλημα των κυβερνήσεων και των οργανώσεων που δραστηριοποιήθηκαν στην αντιμετώπιση της επιδημίας, καθώς προτεραιότητά τους δεν ήταν η αλληλεγγύη αλλά η καταστολή και ο περιορισμός.  Η παραπληροφόρηση, ο πανικός και η απομόνωση χαρακτήρισαν σε μεγάλο βαθμό την αρχική αντίδραση, ενώ δεν έχει ακόμη καταστεί σαφές με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι μελλοντικές επιδημίες.

Γραμμένο από συγγραφείς, μέλη και μη-μέλη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, το βιβλίο συγκεντρώνει πολύ σημαντικές και ολοκληρωμένες απόψεις για την ραγδαία και ανεξέλεγκτη εξάπλωση του Έμπολα καθώς και για τις προκλήσεις που αντιμετώπισε η παγκόσμια κοινότητα υγείας για την αντιμετώπισή του.  Το βιβλίο αποτελεί μια ιδιαίτερη καταγραφή, μέσα από την οπτική διαφόρων τομέων (πολιτική επιστήμη, ανθρωπολογία, κλινική ιατρική, βιοηθική, ιστορία), μίας από τις πιο καταστροφικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία τα τελευταία χρόνια.  Πολύπλοκα ζητήματα όπως ο έλεγχος του φόβου, οι ηθικοί προβληματισμοί σχετικά με την επιβολή καραντίνας, τα πειραματικά φάρμακα και η ένταση μεταξύ της ποιότητας και της ποσότητας της περίθαλψης, σκιαγραφούν μια ενδελεχή καταγραφή ενός σκοτεινού κεφαλαίου της ιστορίας, πυροδοτώντας τη σκέψη γύρω από αυτά τα καίρια ζητήματα.  

Συνολικά, επιβεβαιώθηκαν 28.646 περιστατικά ασθενών, μόνο κατά τη διάρκεια της αρχικής εκδήλωσης της  επιδημίας, ενώ 11.308 ασθενείς πέθαναν στη Λιβερία, τη Σιέρα Λεόνε και τη Γουινέα.  Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είχαν την εποπτεία της ανάρρωσης 2.329 ασθενών  Έμπολα στα θεραπευτικά τους κέντρα στις πληγείσες χώρες δαπανώντας από 59 εκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπισή της επιδημίας μόνο κατά το 2014.

Το βιβλίο αποκαλύπτει πώς θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αμέτρητοι θάνατοι, αν η παγκόσμια κοινότητα υγείας είχε δράσει νωρίτερα και πιο δυναμικά.  Πράγματι, ο ιός Έμπολα εξέθεσε τον εύθραυστο χαρακτήρα της παγκόσμιας κοινότητας υγείας– συμπεριλαμβανομένων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα– αποδίδοντας ένα μερίδιο ευθύνης σε όλους.  Το βιβλίο «Η Πολιτική του Φόβου» είναι ένα βήμα για να κατανοήσουμε καλύτερα τις επιδημίες του παρελθόντος, ώστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα τις επιδημίες του μέλλοντος.

Η επιθυμία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για μια περισσότερο πολιτική ανάγνωση της επιδημίας και του δικού τους ρόλου στην αντιμετώπισή της, άνοιξε τα εσωτερικά έγγραφα του οργανισμού σε εξωτερικούς μελετητές επιτρέποντας μια πραγματικά ειλικρινή κριτική της κρίσης.  Το βιβλίο θέτει υπό αμφισβήτηση την ασυνήθιστη έκκληση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για στρατιωτική υποστήριξη και τη δύσκολη ισορροπία μεταξύ της ποιότητας και της ποσότητας της περίθαλψης σε μια κατάσταση όπου οι ασθενείς πέθαιναν στις πύλες των θεραπευτικών κέντρων. Εξετάζει επίσης την απόφαση του οργανισμού να δώσει προτεραιότητα σε πειραματικά φάρμακα που ήταν διαθέσιμα για άμεση χρήση σε σχέση με αυτά που είχαν πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα αλλά υψηλότερη πιθανότητα επιτυχίας.  Ακόμη, στις σελίδες του βιβλίου υπάρχουν προσωπικές ιστορίες που περιγράφουν την επιδημία, συμπεριλαμβανομένης της τραγικής υπόθεσης του Δρ Χαν (Dr. Khan), του γιατρού από τη Σιέρα Λεόνε που προσβλήθηκε από τον ιό και τελικά πέθανε χωρίς καν να ενημερωθεί για κάποια διαθέσιμη πειραματική θεραπεία.

«Αυτό το βιβλίο δεν επιθυμεί να καταδείξει το σωστό ή το λάθος, αλλά να θέσει τα πλέον φλέγοντα ερωτήματα σχετικά με την αντιμετώπιση της επιδημίας, μιας επιδημίας που απαιτούσε συχνά την άμεση επιλογή ανάμεσα σε ούτως ή άλλως ελαττωματικές λύσεις σε μια αδιέξοδη κατάσταση», αναφέρει ο Μίτσιελ Χόφμαν (Michiel Hofman), ένας εκ των εκδοτών του βιβλίου.  «Κάποιοι έχουν απαντήσεις, ενώ άλλοι προσφέρουν μόνο περαιτέρω ερωτήσεις σχετικά με μια “άνευ προηγουμένου” επιδημία, όπως χαρακτηρίστηκε παγκοσμίως.»  

Τελικά, ο φόβος της νόσου και ο φόβος των ασθενών Έμπολα έγιναν ένα. Ο Έμπολα δικαίως μπορεί να θεωρηθεί ως η ασθένεια που έχουμε βιώσει σε τόσο μεγάλο εύρος (ίσως μόνο μέσω του φόβου) σε όλη την υδρόγειο στην πρόσφατη ιστορία. Παρόλα αυτά, το βιβλίο εγείρει πολλά δύσκολα, ανοικτά ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα σχετικά με την ικανότητα να αντιμετωπίσουμε επαρκώς την επόμενη έξαρση:

«Αν είχαμε μία νέα επιδημία αύριο, δεν είναι σαφές ποιος θα ανταποκρινόταν», δηλώνει ο Δρ Άρμαντ Σπρέχερ (Dr. Armand Sprecher), ειδικός επιδημιολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και συνεργάτης του βιβλίου, «ούτε ποιες πειραματικές θεραπείες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, πάνω σε ποιον και, το σημαντικότερο, ποιος θα λάμβανε αυτές τις καθοριστικής σημασίας αποφάσεις».

Το βιβλίο είναι προς το παρόν διαθέσιμο στα αγγλικά