Η επιστροφή δεν είναι λύση, λένε οι πρόσφυγες στο Dadaab μετά την ανακοίνωση για το κλείσιμο του καταυλισμού

Το κλείσιμο των προσφυγικών καταυλισμών του Dadaab και η αναγκαστική επιστροφή των ανθρώπων στις πατρίδες τους θα οδηγήσει σε μια πολύ χειρότερη ανθρωπιστική κρίση, λένε ορισμένοι πρόσφυγες που ζουν σήμερα στους καταυλισμούς, ειδικά εκείνοι που είχαν στο παρελθόν επιστρέψει στη Σομαλία αλλά γύρισαν πάλι στους καταυλισμούς λόγω της έντονης βίας και των περιορισμένων βασικών υπηρεσιών στη χώρα.

Πάνω από 200.000 πρόσφυγες ζουν αυτή τη στιγμή στους προσφυγικούς καταυλισμούς του Dadaab, έχοντας φτάσει στην Κένυα τα τελευταία 30 χρόνια. Με τις αρχές της Κένυας και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να ανακοινώνουν πρόσφατα το κλείσιμο των καταυλισμών τον Ιούνιο του 2022, πολλοί αισθάνονται φόβο και αβεβαιότητα για το τι θα ακολουθήσει. Αλλά είναι σίγουροι για ένα πράγμα: δεν θέλουν να επιστρέψουν στη Σομαλία, την πατρίδα της πλειονότητας των προσφύγων στο Dadaab.

 «Θα πήγαινα οπουδήποτε αλλού με πήγαιναν, εκτός από τη Σομαλία», λέει η 33χρονη Halima*, η οποία έφυγε από τη χώρα το 2008. Τώρα ζει στο Dagahaley - έναν από τους τρεις καταυλισμούς στο Dadaab – αλλά μερικά χρόνια πριν αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Σομαλία όταν έμαθε ότι ο σύζυγός της, ο οποίος είχε επιστρέψει για να προετοιμάσει την επιστροφή τους στη Σομαλία, είχε απαχθεί.

Αλλά μόλις είχε φτάσει στη Σομαλία όταν και αυτή απήχθη μαζί με τα πέντε παιδιά της. «Με βασάνισαν και με βίασαν, μαζί με τη 12χρονη κόρη μου», λέει. «Μας απελευθέρωσαν μετά από ένα μήνα όταν η υγεία μας επιδεινώθηκε και καταφέραμε να δραπετεύσουμε και να επιστρέψουμε στο Dadaab».

Όταν έμαθε από το ραδιόφωνο για την απόφαση να κλείσει το Dadaab, «ράγισε η καρδιά μου» λέει η Halima «Φοβάμαι για τη ζωή των παιδιών μου».

Για τον 64χρονο Ahmed, ο οποίος είχε επίσης επιστρέψει στη Σομαλία μέσω του προγράμματος εθελοντικού επαναπατρισμού της Ύπατης Αρμοστείας το 2018, η ζωή στη Σομαλία ήταν μακριά από αυτό που περίμενε. «Ήλπιζα για μια βελτιωμένη χώρα με καλύτερη ασφάλεια και υπηρεσίες», λέει, τώρα που ζει στις παρυφές του καταυλισμού Dagahaley, αφού επέστρεψε μόλις δύο μήνες αργότερα.

«Ανησυχώ για το τι θα συμβεί εάν ο καταυλισμός κλείσει», λέει ο Ahmed. «Ενώ η ζωή μας εδώ είναι δύσκολη, είναι σίγουρα καλύτερη από τη Σομαλία».

Άλλοι που έχουν γεννηθεί στον καταυλισμό ή έχουν ζήσει σχεδόν όλη τους τη ζωή εκεί διερωτώνται σε τι πρόκειται πραγματικά να επιστρέψουν. «Δεν γνωρίζω τίποτα για τη Σομαλία», λέει ο 20χρονος Idilo Boro Amiin, ο οποίος γεννήθηκε στον καταυλισμό. «Όλη μου τη ζωή, έχω γνωρίσει μόνο το Dagahaley» Ο Idilo έχει τρία παιδιά που γεννήθηκαν επίσης στον καταυλισμό.

Ανησυχία για  την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη

Πέρα από την ασφάλεια, πολλοί πρόσφυγες ανησυχούν για το πώς θα συνεχίσουν να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής περίθαλψης, όταν κλείσουν οι καταυλισμοί.

«Η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι πώς θα παίρνω ινσουλίνη για την κόρη μου», λέει η Isnina Abdullahi. Η κόρη της Idilo πρέπει να κάνει ένεση ινσουλίνης κάθε πρωί και βράδυ από τότε που διαγνώστηκε για πρώτη φορά με διαβήτη τύπου 1 το 2009.

Σήμερα, η Idilo συμμετέχει στο πρόγραμμα που διαχειρίζονται οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα όπου έχει μάθει πώς να μετρά μόνης της το σάκχαρο στο αίμα και να κάνει ένεση ινσουλίνης. Παίρνει την ινσουλίνη της κάθε μήνα από το νοσοκομείο, και μπορεί να την διατηρεί σε φορητό ψυγειάκι.

Περίπου 50 άτομα χρειάζονται συνεχή φροντίδα για τον διαβήτη μόνο στο Dagahaley, έναν καταυλισμό με πάνω από 70.000 ανθρώπους, ενώ άλλοι 300 χρειάζονται τακτική φαρμακευτική αγωγή για χρόνιες ασθένειες όπως HIV / AIDS, φυματίωση, καρκίνο και νευρολογικές διαταραχές. Το προσωπικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα πραγματοποιεί τουλάχιστον 700 σωτήριες χειρουργικές επεμβάσεις κατά μέσο όρο ετησίως στο Dagahaley, μεταξύ των οποίων και καισαρικές.

«Εάν οι καταυλισμοί κλείσουν και δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι μπορούν να συνεχίσουν να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, αυτό θα μπορούσε να είναι καταστροφικό», λέει ο Jeroen Matthys, συντονιστής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Dagahaley. «Για όσους επιλέγουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους αλλά χρειάζονται συνεχή θεραπεία, είναι ζωτικής σημασίας οι λύσεις για να διασφαλιστεί ότι μπορούν να συνεχίσουν να λαμβάνουν φάρμακα να μελετώνται πολύ νωρίτερα».

Η αναγκαστική επιστροφή θα αφήσει βαθιά ψυχολογικά σημάδια

Εκτός του ότι θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο και μένουν με ελάχιστη πρόσβαση σε υπηρεσίες, οι πρόσφυγες που αναγκάζονται να επιστρέψουν έχουν βαθιά ψυχολογικά σημάδια που ενδέχεται να έχουν μακροχρόνιο αντίκτυπο για πολλούς από αυτούς.

Από τότε που επέστρεψε η Halima, δέχεται ψυχολογική υποστήριξη για διαταραχή μετατραυματικού στρες στην κλινική ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Dagahaley. Η μεγαλύτερη κόρη της Halima χρειάζεται επίσης τακτική ψυχοκοινωνική συμβουλευτική - παρά το ότι είναι 16 ετών, εξακολουθεί να πηγαίνει στην δευτέρα τάξη όπως η οκτώχρονη αδερφή της.

«Ήταν ένας αγώνας για την κόρη μου», λέει η Halima. «Δεν έχει ανακάμψει ποτέ από το τραύμα που αντιμετώπισε στη Σομαλία, και αυτό επηρέασε την καθημερινή της ζωή, ακόμη και την απόδοσή της στο σχολείο».

Τι θα γίνει με το κλείσιμο των καταυλισμών;

Τον Απρίλιο, η Ύπατη Αρμοστεία παρουσίασε έναν χάρτη για το κλείσιμο των καταυλισμών, αλλά το τελικό σχέδιο αναμένεται αργότερα μέσα στη χρονιά. Αυτό αφήνει στους πρόσφυγες λίγο χρόνο για να προετοιμαστούν για το τι θα ακολουθήσει. Ό, τι κι αν συμβεί, λένε οι πρόσφυγες, προς το παρόν, έχουν μόνο δύο επιλογές: επανεγκατάσταση σε τρίτη χώρα ή παραμονή στην Κένυα.

Ο Hawa, 35 ετών, ο οποίος τραυματίστηκε ψυχικά εξαιτίας της απαγωγής και των βασανιστηρίων του αδελφού του από ένοπλες ομάδες στη Σομαλία, αρνείται να κοιμηθεί τη νύχτα. «Είμαι χαρούμενος που επανεγκαταστάθηκα, αλλά αν αποτύχουν όλα τα άλλα, θα προτιμούσα να ενταχθώ στην τοπική κοινότητα παρά να γυρίσω στη Σομαλία.»

«Αυτό που βλέπουμε είναι ότι η επιστροφή δεν αποτελεί βιώσιμη λύση για πολλούς, έως ότου καθοριστούν ειρηνικές συνθήκες στις χώρες προέλευσης», λέει o Dana Krause, επικεφαλής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Κένυα. «Πολλοί πρόσφυγες που επιστρέφουν μας λένε ότι η ανασφάλεια εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη στη Σομαλία. Έτσι, αντί να σπεύσουμε να κλείσουμε τους καταυλισμούς, αυτό που χρειάζεται είναι ουσιαστικές διαβουλεύσεις με πρόσφυγες και κοινότητες υποδοχής, ώστε να μπορούμε να τους υποστηρίξουμε για πρόσβαση σε βιώσιμες και αξιοπρεπείς λύσεις.»

Ο Mohamed Noor Mohamed, 58 ετών, ηγέτης της κοινότητας υποδοχής στο Dadaab, λέει ότι οι πρόσφυγες και οι τοπικές κοινότητες έχουν οικοδομήσει στενούς δεσμούς με την πάροδο των ετών μέσα από γάμους και συνεργασίες. Λέει ότι οι κοινότητες υποδοχής δεν είναι ικανοποιημένες με το σχέδιο να κλείσουν τον καταυλισμό. «Εάν φύγουν οι πρόσφυγες, θα πρέπει επίσης να φύγουμε γιατί δεν μπορούμε να επιβιώσουμε εδώ χωρίς πρόσβαση στο νερό και στις άλλες υπηρεσίες που έχουμε τώρα».