HIV/AIDS στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό: Πρόοδος αλλά και τεράστιες προκλήσεις

Όταν άνοιξαν οι πόρτες του κέντρου θεραπείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα τον Μάιο του 2002, η κατάσταση ήταν κρίσιμη: περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνδρες, γυναίκες και παιδιά ζούσαν με τον ιό HIV στη ΛΔΚ, αλλά η αντιρετροϊκή θεραπεία ήταν σπάνια και απρόσιτη στη χώρα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο ιός σκότωνε 50.000 με 200.000 ανθρώπους κάθε χρόνο στη ΛΔΚ, σύμφωνα με το UNAIDS.

«Για πολλούς, η μόλυνση από τον ιό HIV ήταν απλώς μια θανατική καταδίκη», λέει η Δρ Maria Mashako, ιατρική συντονίστρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη ΛΔΚ. «Το κόστος της αντιρετροϊκής θεραπείας την καθιστούσε απλώς απρόσιτη για τους περισσότερους ασθενείς. Ακόμη και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, τους πρώτους μήνες του κέντρου, δεν είχαν αντιρετροϊκά φάρμακα. Η ομάδα μας μπορούσε να θεραπεύσει μόνο συμπτώματα και ευκαιριακές λοιμώξεις. Ήταν πολύ δύσκολο».

Η Clarisse Mawika, 60 ετών, βρέθηκε θετική το 1999. Θυμάται πολύ καλά εκείνα τα σκοτεινά χρόνια. 

 «Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι εκείνες τις εποχές», λέει. «Όταν πήρα το αποτέλεσμα της εξέτασης αίματος, σκέφτηκα "προετοίμασε την κηδεία σου". Ευτυχώς, η οικογένειά μου φρόντισε να μου στείλει φάρμακα από την Ευρώπη. Αλλά κάποια στιγμή, δεν μπορούσαν να πληρώσουν πια. Έπρεπε να σταματήσω τη θεραπεία για αρκετούς μήνες. Η κατάστασή μου άρχισε να επιδεινώνεται. Τότε κάποιος που γνώριζα μου μίλησε για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα».

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πρωτοστατούν στην πρόοδο κατά του HIV/AIDS

Καθώς ήταν η πρώτη μονάδα υγείας που προσέφερε δωρεάν αντιρετροϊκά σε ασθενείς στην Κινσάσα, το κέντρο θεραπείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα σύντομα κατακλείστηκε από τον μεγάλο αριθμό ατόμων που χρειάζονταν θεραπεία.

 «Ήταν απλώς αφόρητο», θυμάται η Δρ Mashako, νεαρή ακόμη γιατρός στη μονάδα στα μέσα της δεκαετίας του 2000. «Οι συνεδρίες ξεκινούσαν τα ξημερώματα και τελείωναν τη νύχτα. Υπήρχαν τόσοι πολλοί ασθενείς...»

 Για να αυξηθεί η πρόσβαση στην περίθαλψη και τη θεραπεία, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα άρχισαν να υποστηρίζουν άλλα κέντρα υγείας και νοσοκομεία στην παροχή δωρεάν εξετάσεων προσυμπτωματικού ελέγχου, πρόσβαση σε θεραπεία και περίθαλψη. Μόνο στην Κινσάσα, περίπου 30 δομές υγείας επωφελήθηκαν από αυτήν την υποστήριξη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Οι ομάδες μας δημιούργησαν επίσης ένα πιλοτικό μοντέλο φροντίδας που επέτρεπε στους νοσηλευτές να συνταγογραφούν θεραπεία και να παρακολουθούν οροθετικούς ασθενείς. Αυτή ήταν μια κρίσιμη πρωτοβουλία, καθώς μόνο μια χούφτα γιατρών ανά επαρχία επιτρεπόταν να το κάνει τότε. 

Σε 20 χρόνια, αυτή η υποστήριξη είχε ως αποτέλεσμα την εκπαίδευση αμέτρητων εργαζομένων στον τομέα της υγείας και τη δωρεάν θεραπεία σχεδόν 19.000 ατόμων με αντιρετροϊκά μόνο στην Κινσάσα.

«Αυτή η ιατρική υποστήριξη ήταν φυσικά απαραίτητη, αλλά όχι αρκετή», λέει η Δρ Mashako. «Έπρεπε να περιορίσουμε τη συμφόρηση στις δομές υγείας, φέρνοντας παράλληλα τη θεραπεία πιο κοντά στους ασθενείς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συνεργαστήκαμε με το εθνικό δίκτυο συλλόγων ασθενών για να ξεκινήσουμε σταθμούς διανομής αντιρετροϊκών, τους οποίους διαχειρίζονται άμεσα οι ασθενείς».

Η Clarisse ήταν μία από τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από την έναρξη αυτών των κοινοτικών σημείων διανομής στη ΛΔΚ.

«Όταν ξεκινήσαμε τα δύο πρώτα σημεία στην Κινσάσα το 2010, υπήρχαν λιγότεροι από 20 ασθενείς που λάμβαναν τη θεραπεία τους από αυτά», θυμάται. «Σήμερα, υπάρχουν 17 σημεία σε οκτώ επαρχίες και περισσότεροι από 10.000 ασθενείς πηγαίνουν εκεί για να πάρουν τα φάρμακά τους». 

Η προσέγγιση αποδείχθηκε τόσο επιτυχής που τελικά ενσωματώθηκε στο εθνικό σχέδιο για το HIV/AIDS.

Ο προχωρημένος HIV ως καθρέφτης των τεράστιων κενών

Με την πάροδο των ετών έχει επιτευχθεί μεγάλη πρόοδος στην καταπολέμηση του HIV/AIDS στη ΛΔΚ, και η σημερινή κατάσταση δε συγκρίνεται με εκείνη του 2002: η πρόσβαση στη θεραπεία έχει επεκταθεί σημαντικά και τα τελευταία 10 χρόνια ο αριθμός των νέων μολύνσεων μειώθηκε κατά το ήμισυ.

Ωστόσο, το έργο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη χώρα διεξάγεται συνεχώς σε ένα πλαίσιο ανεπαρκών εθνικών και διεθνών πόρων για να κερδίσουν τον αγώνα κατά του HIV/AIDS και να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε θεραπεία και περίθαλψη για όλους.

«Όταν δημιουργήσαμε μια μονάδα εσωτερικής νοσηλείας αφιερωμένη στην παροχή φροντίδας για προχωρημένο στάδιο HIV το 2008, δεν πιστεύαμε ότι θα εξακολουθούσε να είναι γεμάτη από ασθενείς περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα», λέει η Δρ Mashako. «Με την πάροδο των ετών, έχουμε διπλασιάσει την αρχική δυναμική σε κλίνες, αλλά πρέπει να τοποθετούμε τακτικά σκηνές για να φιλοξενούμε ασθενείς. Αυτό αντικατοπτρίζει τις τεράστιες προκλήσεις που εξακολουθούν να υπάρχουν στον αγώνα κατά του HIV/AIDS στη ΛΔΚ.»

Από το άνοιγμά της, περισσότεροι από 21.000 άνθρωποι έχουν εισαχθεί στην προηγμένη μονάδα φροντίδας HIV των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Κινσάσα.

 «Το 2021, το UNAIDS εξακολουθούσε να εκτιμά ότι το ένα πέμπτο των 540.000 ανθρώπων που ζούσαν με HIV στη ΛΔΚ δεν είχαν πρόσβαση σε θεραπεία και ότι 14.000 άνθρωποι είχαν πεθάνει από τον ιό HIV στη χώρα», λέει η Δρ Mashako «Ως γιατρός, είμαι τρομοκρατημένος που εξακολουθούν να χάνονται τόσες πολλές ζωές για το τίποτα».

Η ενίσχυση των προσπαθειών είναι επείγουσα και ζωτικής σημασίας

Η ΛΔΚ εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τους διεθνείς δωρητές για την καταπολέμηση του HIV/AIDS. Ωστόσο, η υποστήριξή τους είναι ανεπαρκής δεδομένης της κλίμακας των προκλήσεων.

 «Αυτή είναι μια πραγματικότητα που καταγγέλλουμε εδώ και χρόνια», λέει η δρ Mashakο. «Αυτή η έλλειψη χρηματοδότησης ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την έλλειψη δωρεάν εθελοντικών εξετάσεων, την έλλειψη κατάρτισης για τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, τις χρόνιες ελλείψεις φαρμάκων ή τις τεράστιες ανισότητες στις υπηρεσίες HIV ανάμεσα στις επαρχίες».

Σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα ελέγχου του AIDS του Κονγκό, μόνο τρεις επαρχίες διαθέτουν επαρκή εξοπλισμό για τη μέτρηση του ιικού φορτίου των ασθενών, το οποίο είναι καίριας σημασίας για την αξιολόγηση της εξέλιξης της λοίμωξης και της αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια έχουν επιβεβαιωθεί ακόμη και οπισθοδρομήσεις στην καταπολέμηση του HIV/AIDS. Για παράδειγμα, οι δραστηριότητες που αποσκοπούν στη μείωση της μετάδοσης του HIV από τη μητέρα στο παιδί – μέσω της εξέτασης εγκύων γυναικών και της υποβολής τους σε θεραπεία – μειώνονται. Το ένα τέταρτο των παιδιών που γεννήθηκαν από οροθετικές μητέρες δεν είχαν πρόσβαση σε παιδιατρική προφύλαξη κατά τη γέννηση, εν μέρει λόγω ελλείψεων παιδιατρικών αντιρετροϊκών. Και τα δύο τρίτα των παιδιών που ζουν με HIV δεν λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία. 

«Ο HIV δεν θα νικηθεί στη ΛΔΚ εάν οι ενδιαφερόμενοι δεν ενισχύουν τις προσπάθειες», λέει η Δρ Mashako. «Αν είχα μόνο μία επιθυμία, θα ήταν ότι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα να μην ήταν εδώ σε 20 χρόνια για να θεραπεύσουν τόσους πολλούς ασθενείς με HIV».

Το 2022, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υποστηρίζουν το Υπουργείο Υγείας στην παροχή φροντίδας και υπηρεσιών για το HIV/AIDS στην Κινσάσα και σε έξι επαρχίες της ΛΔΚ (Βόρειο Κίβου, Νότιο Κίβου, Μανιέμα, Ιτούρι, Ανατολικό Κασάι και Κεντρικό Κονγκό). Η στήριξη αυτή λαμβάνει τη μορφή άμεσης φροντίδας των ασθενών, κατάρτισης των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης και παροχής βασικών φαρμάκων και ιατρικών εφοδίων.