Αιθιοπία: η περιοχή Σομάλι βυθίζεται όλο και περισσότερο σε τέλμα

Η μοίρα της Αιθιοπίας είναι γνωστή: επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις, χρόνια ξηρασία και μερικοί από τους χειρότερους δείκτες υγείας στον κόσμο. Ακόμη και μέσα στη χώρα, το χάσμα μεταξύ αυτών που κατέχουν τον πλούτο και του υπόλοιπου πληθυσμού είναι σημαντικό. Μετά από τρία χρόνια αβεβαιότητας που ακολούθησαν την πτώση του δικτάτορα Μενγκίστου, το 1994 ένα νέο σύνταγμα διαίρεσε την Αιθιοπία σε εθνοτικές περιοχές. Από τότε η χώρα κυριαρχείται από τις εθνότητες των Τιγραίων και των Ορόμι. Η νοτιοανατολική Αιθιοπία, που κατοικείται από την εθνότητα των Σομάλι, έχει αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό.

Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: σχεδόν 1 στα 10 παιδιά πεθαίνει κατά τη γέννηση, μόνο το 7% των τοκετών γίνεται από επαγγελματία της υγείας, η συχνότητα της φυματίωσης εκτιμάται ότι είναι έως και πέντε φορές υψηλότερη από το διεθνώς αποδεκτό όριο που χαρακτηρίζει μια κατάσταση ως «επιδημία».

Ο Ντέιβιντ Κέρτις μόλις επέστρεψε μετά από πέντε μήνες δουλειάς ως επικεφαλής μιας αποστολής των ΓΧΣ στην Αιθιοπία, όπου η οργάνωση μέσα από το συγκεκριμένο πρόγραμμα παρέχει βοήθεια στην ξεχασμένη περιοχή Σομάλι.

«Η Αιθιοπία μοιάζει σα δύο διαφορετικές χώρες», παρατηρεί ο Κέρτις. «Έχεις τους κατοίκους των οροπεδίων και ταυτόχρονα έχεις την περιοχή Σομάλι. Η διαφορά είναι τόσο έντονη που όταν περνάς στην περιοχή Σομάλι συνοδευόμενος από ορεσίβιους, τους ακούς συχνά να λένε: "Και τώρα φεύγουμε από την Αιθιοπία"».

Η Περιοχή Σομάλι, από την άλλη πλευρά, είναι κι αυτή διαιρεμένη. Ο πληθυσμός είναι χωρισμένος σε τρεις ομάδες: σε αγρότες και κτηνοτρόφους που καλλιεργούν τη γη κοντά σε πηγές νερού και διαθέτουν ζώα, σε νομάδες που βόσκουν τα κοπάδια τους όπου μπορεί να βρεθεί βοσκή, και σε αυτούς που ζουν στα αστικά κέντρα. Μέσα σε αυτές τις τρεις ομάδες περικλείεται ένας φαινομενικά αδιαπέραστος λαβύρινθος από φατρίες και υπό-φατρίες, όλες με τις δικές τους ιστορίες, δεσμούς πίστης και χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, η ξηρασία και η απουσία βροχοπτώσεων κατά τις τρεις τελευταίες περιόδους βροχών, από τις αρχές του 2003 και μετά, έχει συμβάλει στην ενοποίηση της περιοχής Σομάλι, κυρίως εξαιτίας των αρνητικών συνεπειών που προκάλεσε. «Ο τελευταίος ενάμισης χρόνος υπήρξε ιδιαίτερα δύσκολος», θυμάται ο Κέρτις. «Είναι δύσκολο να επιβεβαιωθούν τα στοιχεία, αλλά υπάρχουν εκτιμήσεις ότι χάθηκε το 50% των κοπαδιών στη διάρκεια του 2003. Ευτυχώς, οι "μικρές βροχές" που έρχονται γύρω στο Νοέμβριο, ήταν ικανοποιητικές φέτος και η έρημος ζωντάνεψε».

Οι βροχές είναι η σωτηρία των ανθρώπων στην περιοχή και το νερό είναι ένα πολύτιμο αγαθό. Ως απάντηση στις συχνές ξηρασίες, οι ΓΧΣ υλοποιούν εδώ και τρία χρόνια ένα πρόγραμμα υδροδότησης και εξυγίανσης του νερού, το οποίο περιλαμβάνει την κατασκευή πολυάριθμων πηγαδιών. Ωστόσο, ακόμη και για την καλά εξοπλισμένη 36μελή ομάδα ειδικών των ΓΧΣ, η εύρεση νερού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όπως εξηγεί ο Κέρτις, «τα υπόγεια ύδατα στην περιοχή είναι πολύ δύσκολα προσβάσιμα. Ακόμη και όταν μπορούν να εντοπιστούν χωρίς να χρειαστεί να σκάψεις μέσα από μέτρα βράχου, συχνά είναι γεμάτα αλάτι, άρα μη πόσιμα».

Η πείνα είναι επίσης μόνιμη. Οι ξηρασίες του 1999 και 2001 ήταν ιδιαίτερα σοβαρές.

«Στήσαμε Κέντρα Θεραπευτικής Σίτισης σε περιόδους επειγουσών καταστάσεων, αλλά η ανάγκη για επισιτιστική βοήθεια είναι μόνιμη. Αυτό που αλλού θα ήταν μια κρίση, στην Περιοχή Σομάλι είναι καθημερινή πραγματικότητα», λέει ο Κέρτις. «Η παροχή βοήθειας στους βοσκούς που συνεχώς μετακινούνται συνιστά επίσης μια πρόκληση για τον παραδοσιακό τρόπο αντιμετώπισης του υποσιτισμού.

«Έτσι, οι ΓΧΣ προσαρμόζουν την προσέγγισή τους ώστε να ταιριάζει με το νομαδικό τρόπο ζωής. Το επίπεδο της φροντίδας υγείας στην περιοχή είναι επίσης άθλιο. Έξω από τα κύρια αστικά κέντρα, η φροντίδα υγείας είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Ακόμη και όπου υπάρχουν δομές, είναι απλά ένα κενό κέλυφος. Ούτε φάρμακα, ούτε προσωπικό, τίποτε. Οι άνθρωποι έχουν απλά αφεθεί να παλεύουν μόνοι τους για την επιβίωσή τους».

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ανάγκη για ανθρωπιστική βοήθεια είναι μεγάλη. Ωστόσο, ο Κέρτις βλέπει μια ανησυχητική τάση που είναι πολύ πιθανό να έχει αντίκτυπο στη δυνατότητα των εργαζόμενων στον ανθρωπιστικό τομέα να παρέχουν τέτοια βοήθεια.

«Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας έχει φτάσει στο Κέρας της Αφρικής», εξηγεί. Οι δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν βάση στο Τζιμπουτί και πραγματοποιούν επιχειρήσεις όχι μόνο στην ίδια τη Σομαλία αλλά επίσης στην Αιθιοπία, την Κένυα και την αιθιοπική περιοχή Σομάλι. Η παραμέληση της περιοχής Σομάλι και η διαπερατότητα των συνόρων με τη γειτονική Σομαλία σημαίνουν ότι η περιοχή θεωρείται πιθανό καταφύγιο του εξτρεμισμού, κι αυτό φέρνει τα δικά του προβλήματα.

«Η πολιτική των ΗΠΑ είναι η άμεση συγκέντρωση πληροφοριών κι αυτό που έχει γίνει γνωστό ως επιχειρήσεις "της καρδιάς και του μυαλού"», συνεχίζει ο Κέρτις. «Όλο και πιο συχνά βλέπουμε στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ να πραγματοποιούν δραστηριότητες στην περιοχή, αναλαμβάνοντας μη στρατιωτικές πρωτοβουλίες όπως η κατασκευή γεφυρών, η αποκατάσταση νοσοκομείων και ακόμη και η πραγματοποίηση ιατρικών και κτηνιατρικών εξετάσεων. Απ' ό,τι φαίνεται η ιδέα είναι η επικράτηση στην ιδεολογική μάχη».

Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης ανησυχούν σοβαρά τους ΓΧΣ.

«Όταν στρατιωτικές και ανθρωπιστικές ομάδες κάνουν παρόμοια δουλειά, είναι δύσκολο για τους ανθρώπους, ιδιαίτερα γι' αυτούς που δεν έχουν τακτική επαφή μαζί μας, να διακρίνουν ανάμεσα στους δύο», εξηγεί ο Κέρτις. «Ωστόσο, οι στόχοι των δύο ομάδων είναι παντελώς ανόμοιοι. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις βοηθούν τον πληθυσμό χωρίς να παίρνουν το μέρος κανενός και με βάση τις ανάγκες, ενώ ο στρατός των ΗΠΑ υπηρετεί μόνο τους δικούς του πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους. Αυτά τα δύο είναι ασύμβατα. Η ανθρωπιστική δράση είναι από τη φύση της μια μη στρατιωτική και απολιτική ενέργεια.

«Ένας από τους φόβους μας είναι ότι, εξτρεμιστές και άλλοι που αντιτίθενται στην παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή, θα θεωρήσουν ότι οι ΓΧΣ και άλλες γνήσια ανθρωπιστικές οργανώσεις συνεργάζονται με τον εχθρό τους. Τότε οι εργαζόμενοι στον ανθρωπιστικό τομέα θα γίνουν στόχοι, όπως ο κόσμος το είδε να συμβαίνει στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, και οι άμαχοι που έχουν παγιδευτεί μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων θα είναι εκείνοι που θα υποφέρουν. Το να εξαρτάσαι από τη μία ή την άλλη αντιμαχόμενη πλευρά για βοήθεια, δεν υποκαθιστά την ανεξάρτητη και ουδέτερη βοήθεια».

Παρ' όλα αυτά, ο στρατός των ΗΠΑ στην περιοχή Σομάλι δείχνει να αγνοεί το πρόβλημα.

«Οι στρατιωτικοί φορούν ρούχα πολιτών και προσπάθησαν να γίνουν εταίροι στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής κοινότητας, με τους αντιπροσώπους τους να συμμετέχουν σε ανθρωπιστικές συναντήσεις», λέει ο Κέρτις. «Χρησιμοποιούν επίσης τις ίδιες ιατρικές δομές όπως οι ΓΧΣ».

Μια αιτιολόγηση για την παρουσία του στρατού των ΗΠΑ είναι ότι αυξάνουν το επίπεδο ασφάλειας της περιοχής. «Αλλά αυτό μάλλον δεν έχει συμβεί αλλού», επισημαίνει ο Κέρτις. «Και δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι η περιοχή Σομάλι θα αντισταθεί σε αυτήν την τάση. Προκαλείται τόση βία και η ακόμη μεγαλύτερη ανασφάλεια είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται αυτός ο ταλαιπωρημένος πληθυσμός».

Οι ενέργειες του στρατού των ΗΠΑ συνιστούν εν δυνάμει απειλή για τη βοήθεια που παρέχεται από ουδέτερες και ανεξάρτητες ανθρωπιστικές οργανώσεις στην περιοχή. Χτυπημένοι από τη φτώχεια, τις ασθένειες και την ξηρασία, οι άνθρωποι απαιτούν αύξηση της βοήθειας με βάση τις ανάγκες τους, όχι βραχυπρόθεσμα προγράμματα προς όφελος της συγκέντρωσης πληροφοριών.

«Η παραμέληση της περιοχής Σομάλι πρέπει να σταματήσει, αλλά οι προβολείς που είναι αυτήν τη στιγμή συγκεντρωμένοι επάνω της απειλούν να σύρουν τον πληθυσμό ακόμη πιο βαθιά στο τέλμα, αντί να τον βγάλουν από εκεί», καταλήγει ο Κέρτις.