Ουκρανία: 100 μέρες πολέμου και oι ανάγκες ψυχικής υγείας

«Νιώθω φόβο στην ψυχή μου. Τα δάχτυλα και τα χέρια μου αρχίζουν να κρυώνουν», λέει η Vira, μια ηλικιωμένη γυναίκα που εγκατέλειψε την περιοχή του Donetsk και τώρα αναζητά καταφύγιο στο Ivano-Frankivsk, στα νοτιοδυτικά της χώρας.

 «Ανησυχώ για τους συγγενείς μου, οι οποίοι είναι ακόμα στο σπίτι – τον γιο μου που ζει ακόμα εκεί όπου γίνονται μάχες. Δεν νιώθω στενοχώρια, πονάω βαθιά μέσα στην ψυχή μου και αυτό με κάνει να κλαίω. Δεν μπορώ να το περιγράψω.»

Στην Ουκρανία, οι άνθρωποι που φεύγουν για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς, που ζουν με τραύματα πολέμου ή ανησυχούν για τους αγαπημένους τους που παραμένουν στην εμπόλεμη ζώνη συνήθως δεν σκέφτονται την ψυχική τους υγεία, λένε ψυχολόγοι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Ως αποτέλεσμα, οι ψυχολογικές συνέπειες της παρούσας σύγκρουσης μπορεί να φαίνονται μοιάζουν αόρατες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν.

Μετά από 100 ημέρες πολέμου στην Ουκρανία, οι ομάδες ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα  κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις ανησυχητικές επιπτώσεις που βλέπουν στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

«Πολλά παιδιά που έχουμε δει, τα οποία έχουν βιώσει εκρήξεις βομβών, υποφέρουν από αϋπνία, ενούρηση και εφιάλτες», λέει η Oksana Vykhivska, επόπτρια ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Κίεβο. «Οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι μένουν μόνοι τους μετά τον χωρισμό τους από τους αγαπημένους τους, είναι συνεχώς ανήσυχοι και ξεσπούν σε δάκρυα.»

Οι ομάδες μας παρέχουν υποστήριξη ψυχικής υγείας σε καταφύγια εκτοπισμένων, σε κινητές κλινικές σε απομακρυσμένα χωριά και σε σταθμούς μετρό. 

Από τα μέσα Απριλίου έως και τα μέσα  Μαΐου, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πραγματοποίησαν περισσότερες από 1.000 ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχικής υγείας στην Ουκρανία. Έχουμε παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι υποφέρουν από έντονο φόβο, συνεχές άγχος, επίμονη ανησυχία, απελπισία και κρίσεις πανικού.

Φυσιολογικές αντιδράσεις σε μια ασυνήθιστη κατάσταση

Οι ομάδες μας έχουν πραγματοποιήσει συνεδρίες με τους εκτοπισμένους στις περιοχές Berehove, Kharkiv, Chernihiv, Vinnytsia, Ivano-Frankivsk, Uzhhorod, Kropyvnytskyi, Dnipro και Zaporizhzhia.

Πολλά από τα πιο ευάλωτα άτομα, όπως οι ηλικιωμένοι, είναι απομονωμένα καθώς έχουν χωριστεί από τους γείτονες και τους συγγενείς τους που αποτελούσαν ένα δίκτυο υποστήριξης. Εν τω μεταξύ, τα παιδιά συχνά αντιλαμβάνονται το άγχος που αισθάνονται οι ενήλικες γύρω τους.

«Ένα ζήτημα με το οποίο ασχολούμαστε είναι το άγχος που σχετίζεται με το τραύμα. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μπορούν να αναβιώσουν τις αναμνήσεις τους από όταν κρύβονται σε υπόγεια κατά τη διάρκεια ισχυρών βομβαρδισμών, από λέξεις, ήχους, μυρωδιές ή σκηνές που θυμίζουν το αρχικό τραύμα», λέει η Vykhivska.

«Βλέπουμε επίσης άτομα με πολλά συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος, όπως αϋπνία και συνεχή ανησυχία για το μέλλον. Οι άνθρωποι που κανονικά δεν επηρεάζονται είναι τώρα αγχωμένοι.»

«Παλεύοντας με τον φόβο του θανάτου»

Η Kateryna αναγκάστηκε να φύγει μαζί με τη μητέρα της από το σπίτι της στο Irpin  όταν το χωριό τους δέχθηκε επίθεση. Εκκενώθηκαν και τώρα ζουν σε ένα καταφύγιο στο Mukachevo στα δυτικά της Ουκρανίας. Εδώ, η Kateryna βλέπει μια ψυχολόγο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα - υποφέρει από κρίσεις πανικού από τότε που εγκατέλειψε το χωριό της.

«Ένα από τα πράγματα με τα οποία παλεύω είναι ο φόβος του θανάτου. Φοβάμαι ότι θα αποτύχω να κάνω κάτι, ή ότι θα κάνω κάτι λάθος και δεν θα τα καταφέρω. Το σκέφτομαι ξανά και ξανά και αυτό με εμποδίζει να κάνω οτιδήποτε», λέει.

«Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι ασυνήθιστες όταν ζεις μέσα στον πόλεμο», λέει η Lina Villa, υπεύθυνη δραστηριοτήτων ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Dnipro και τη Zaporizhzhia. Οι ομάδες μας εδώ επισκέπτονται καταφύγια όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν διαφύγει από τις σφοδρές μάχες στην ανατολική και νότια Ουκρανία.

Εδώ, οι ψυχολόγοι προσπαθούν να σταθεροποιήσουν τους ασθενείς εντοπίζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και στη συνέχεια να τους βοηθήσουν να βρουν μηχανισμούς αντιμετώπισης. 

«Προσπαθούμε να βοηθήσουμε τους ασθενείς μας να ανακτήσουν κάποιο επίπεδο ελέγχου σε μια πολύ ανεξέλεγκτη και αβέβαιη κατάσταση, κατανοώντας και εκφράζοντας αυτό που αισθάνονται. Προσπαθούμε να τους διαβεβαιώσουμε ότι το στρες, ο φόβος, το άγχος, η αυπνία είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε αυτή την ασυνήθιστη κατάσταση», λέει η Villa.

 «Είναι ζωτικής σημασίας οι άνθρωποι να μπορούν να εκφράσουν και να δουλέψουν επάνω στα συναισθήματα και τις ευαισθησίες τους μετά από τραυματικές καταστάσεις. Αν δεν αντιμετωπιστούν, αυτά τα συναισθήματα μπορούν να πάρουν διαστάσεις χιονοστιβάδας και να γίνουν πιο σοβαρά.»

Οι χειροτεχνίες βοηθούν τα παιδιά να ηρεμήσουν

Στο Berehove, οι ψυχολόγοι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα δουλεύουν με παιδιά που έχουν απομακρυνθεί από περιοχές συγκρούσεων. Από τις 4 Απριλίου έως τις 20 Μαΐου, 375 παιδιά έχουν συμμετάσχει σε ομαδικές και ατομικές συνεδρίες ψυχικής υγείας εδώ. Τα παιδιά παρουσιάζουν συμπτώματα από το τραύμα που έχουν βιώσει τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της εκκένωσης, συμπεριλαμβανομένου του άγχους, της χαμηλής αυτοεκτίμησης, των κρίσεων πανικού και της θλίψης.

 «Πολλά έχουν πρόβλημα στον ύπνο, μερικά έχουν αρχίσει να τραυλίζουν, άλλα βρέχουν τα κρεβάτια τους», λέει η Kucheriaviy Valerii, ψυχολόγος των  Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Berehove.

Για να τα βοηθήσουν, οι ψυχολόγοι που εργάζονται με παιδιά ακολουθούν διάφορες πρακτικές μεθόδους. Φτιάχνουν για παράδειγμα χάρτινα πουλιά. Τα παιδιά τα κόβουν και διπλώνουν τα φτερά ενώ βάζουν τα θετικά συναισθήματα και τις σκέψεις τους σε αυτή τη διαδικασία. 

«Τους συνιστώ να κοιμούνται με αυτό το πουλί, μπορεί να τα βοηθήσει να ηρεμήσουν», λέει η Valerii.

Ανάγκη για περισσότερη υποστήριξη ψυχικής υγείας

Ενώ οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα  παρέχουν υποστήριξη ψυχικής υγείας και πρόσθετη εκπαίδευση στους ψυχολόγους σε ιατρικές δομές σε ολόκληρη την Ουκρανία, υπάρχουν ακόμη περισσότερες ανάγκες.

«Πρέπει να δούμε άμεση ενίσχυση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε ολόκληρη τη χώρα», αναφέρει η Vykhivska. «Τόσο το εθνικό σύστημα υγείας όσο και άλλοι οργανισμοί πρέπει να διασφαλίσουν ότι η ανταπόκριση στις ανάγκες ψυχικής υγείας και οι πόροι πίσω από αυτό θα φτάσουν στα πιο ευάλωτα άτομα, ειδικά στις αγροτικές περιοχές, όπου οι άνθρωποι συχνά αποκόπτονται και δεν έχουν πρόσβαση».

Είναι ζωτικής σημασίας αυτή η υποστήριξη να παρέχεται στους ανθρώπους εκεί που βρίσκονται και να περιλαμβάνει στενή συνεργασία με τις κοινότητες, έτσι ώστε όλοι όσοι χρειάζονται βοήθεια να την λαμβάνουν.

Από τα μέσα Απριλίου έως και τα μέσα Μαΐου, οι ομάδες ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα παρείχαν 839 ατομικές συνεδρίες και 156 ομαδικές συνεδρίες ψυχικής υγείας για ενήλικες και παιδιά σε ολόκληρη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Uzhhorod, Berehove, Dnipro, Ivano-Frankivsk, Kropyvnytskyi, Kharkiv, Kyiv, Vinnytsia και Zaporizhzhia. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που βλέπουν οι ψυχολόγοι μας είναι το χρόνιο στρες, το άγχος, οι κρίσεις πανικού, τα προβλήματα ύπνου, η αϋπνία στους ενήλικες, ο φόβος για δυνατούς ήχους, η απώλεια όρεξης, καθώς και η ενούρηση και οι εφιάλτες για τα παιδιά. Επιπλέον, οι ομάδες μας έχουν πραγματοποιήσει πάνω από 100 εκπαιδεύσεις  ψυχικής υγείας σε μονάδες υγειονομικής περίθαλψης σε ολόκληρη τη χώρα για να υποστηρίξουν όσους έχουν πληγεί από τον πόλεμο.