Συμφωνία Ιταλίας-Λιβύης: Πέντε χρόνια βίας και κακοποίησης – χρηματοδοτούμενης από την ΕΕ - στη Λιβύη και την κεντρική Μεσόγειο

Εννιακόσια δολάρια έκαναν τη διαφορά μεταξύ φυλάκισης και ελευθερίας για τον 23χρονο Kouassi [δεν είναι το πραγματικό του όνομα], ο οποίος εγκατέλειψε το σπίτι του στην Ακτή Ελεφαντοστού και πωλήθηκε σε διακινητές ανθρώπων στη Λιβύη. Αφού διασώθηκε από ένα μη αξιόπλοο σκάφος που βούλιαζε στην κεντρική Μεσόγειο από το πλοίο έρευνας και διάσωσης Geo Barents των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, ο Kouassi δήλωσε στην ομάδα μας στο πλοίο ότι είχε συλληφθεί στη Λιβύη για τρεις μήνες το 2020, αφού πέρασε τα σύνορα από την Αλγερία.

«Οι φρουροί βάζουν χειροπέδες στους αστραγάλους και τους καρπούς μας», δήλωσε ο Kouassi. «Έχω πολλές ουλές στους αστραγάλους μου. Πέρασα τρεις μήνες με χειροπέδες. Μας χτυπούν – μας χτυπούν με ξύλινα και μεταλλικά ραβδιά. Έχω ακόμα ουλές από κοψίματα με μαχαίρια στην πλάτη μου. Ήταν μια φυλακή στην έρημο, ένα σπίτι ημιτελές στο οποίο είχαμε πωληθεί. Ήμασταν περίπου 10 σε ένα δωμάτιο και υπήρχαν πολλά δωμάτια. Αφαίρεσαν ό,τι είχαμε πάνω μας. Ζήτησαν μισό εκατομμύριο φράγκα [900 δολάρια ΗΠΑ] από τους γονείς μας για την απελευθέρωσή μας».

Όπως ο Kouassi, χιλιάδες γυναίκες, παιδιά και άνδρες διακινούνται, γίνονται θύματα εκμετάλλευσης, κρατούνται αυθαίρετα, βασανίζονται και αποτελούν μέσο προκειμένου οι διακινητές να αποσπάσουν χρήματα στη Λιβύη απλώς και μόνο επειδή είναι μετανάστες. Κατά την άφιξή τους στη χώρα, πολλοί μετανάστες απαγάγονται και κρατούνται αιχμάλωτοι από πολιτοφυλακές ή άλλες ένοπλες ομάδες και αντιμετωπίζονται από διακινητές και λαθρέμπορους ως συνάλλαγμα. Οι μετανάστες που ζουν σε πόλεις υφίστανται διακρίσεις, διώκονται και αντιμετωπίζουν τη συνεχή απειλή μαζικών συλλήψεων και αυθαίρετης φυλάκισης.

«”Καταστροφική”, έτσι θα περιέγραφα την τρέχουσα κατάσταση στη Λιβύη», λέει ο Mustafa [δεν είναι το πραγματικό του όνομα], μετανάστης από το Μάλι που ζει στη Λιβύη εδώ και αρκετά χρόνια. «Ένας ξένος είναι σαν ένα ματωμένο διαμάντι  - μπορεί να απαχθεί για να βγάλουν χρήματα από αυτόν. Χρήματα για να απελευθερωθεί και μετά ίσως απαχθεί ξανά. Κάποιοι μετανάστες κατέληξαν να πεθαίνουν στη φυλακή, και μετά, απλά τους πέταξαν έξω σαν να ήταν ζώα. Οι οικογένειές τους δεν ξέρουν καν πού είναι θαμμένοι. Γι' αυτό άνθρωποι σαν εμένα υποφέρουν εδώ. Και η Ευρώπη δίνει τα  μέσα για να τροφοδοτήσει αυτό το σύστημα που προκαλεί τόσο πόνο».

Αρκετές διεθνείς εκθέσεις, καθώς και χιλιάδες μαρτυρίες επιζώντων, έχουν τεκμηριώσει την αποτρόπαια μεταχείριση μεταναστών και προσφύγων στη Λιβύη. Τον Νοέμβριο του 2021, η διερευνητική αποστολή του ΟΗΕ στη Λιβύη[1] διαπίστωσε ότι αυτές οι παραβιάσεις αποτελούσαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν κάνει τα στραβά μάτια σε αυτά τα εγκλήματα. Τα αδιάσειστα στοιχεία δεν τους εμπόδισαν να συνάψουν συμφωνίες με τις λιβυκές αρχές για τον έλεγχο της μετανάστευσης προς την Ευρώπη.

Τον Φεβρουάριο του 2017, η ιταλική κυβέρνηση υπέγραψε μία χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ συμφωνία με τη λιβυκή κυβέρνηση: το Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) για τη μετανάστευση[2]

Στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας, η Ιταλία και η ΕΕ βοηθούν τη λιβυκή ακτοφυλακή να ενισχύσει την ικανότητά της για θαλάσσια επιτήρηση, παρέχοντάς τους οικονομική στήριξη και τεχνικά μέσα. Από το 2017, η Ιταλία έχει δεσμεύσει 32,6 εκατομμύρια ευρώ για διεθνείς αποστολές για τη στήριξη της λιβυκής ακτοφυλακής, με 10,5 εκατομμύρια ευρώ να διατίθενται το 2021[3].

Αυτή η βοήθεια έρχεται εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών και των προσφύγων, καθώς σχεδόν όλοι όσοι συλλαμβάνονται στη θάλασσα από τη λιβυκή ακτοφυλακή καταλήγουν σε ένα κέντρο κράτησης της Λιβύης. Η συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης υποστηρίζει το σύστημα εκμετάλλευσης, εκβιασμού και κακοποίησης στο οποίο τόσοι πολλοί μετανάστες βρίσκονται παγιδευμένοι.

«Βασανίστηκα και ξυλοκοπήθηκα», λέει ο Bashir, 17 ετών, από τη Σομαλία, ο οποίος κρατήθηκε για έναν χρόνο σε απομόνωση και απόλυτο σκοτάδι σε ένα μικρό κελί σε άτυπο κέντρο κράτησης στην Kufra. «Προσευχήθηκα στον Θεό να πάρει την ψυχή μου αντί να με βασανίσουν. Οι φρουροί πήραν καμένο πλαστικό και το έβαλαν επάνω στο σώμα μου. Έμενα σε ένα μικρό δωμάτιο, δεν μπορούσες καν να δεις, ούτε να σταθείς όρθιος, έπρεπε να κάθεσαι. Μόνος στο δωμάτιο, χωρίς τίποτα. Χωρίς παράθυρα. Έμεινα για έναν χρόνο. Όταν αφέθηκε ελεύθερος, δεν μπορούσα να σταθώ στα πόδια μου την πρώτη μέρα επειδή δεν μπορούσα να τεντώσω τα γόνατά μου. Και δεν μπορούσα να δω τίποτα γιατί ήμουν στο σκοτάδι για έναν χρόνο.»

Ελλείψει ασφαλών και νόμιμων διαδρομών από τη Λιβύη, για τους περισσότερους μετανάστες ο μόνος δρόμος προς την ασφάλεια είναι η διέλευση της Μεσογείου Θάλασσας. Πολλοί επιζώντες αφηγούνται πολλαπλές προσπάθειες να διασχίσουν την πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδό στον κόσμο, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κράτησή τους στη Λιβύη και τον εγκλωβισμό τους σε έναν κύκλο βίας, κακοποίησης και εκβιασμού.