Κεντροαφρικανική Δημοκρατία: Θεραπεύοντας τις ορατές και αόρατες πληγές της σεξουαλικής βίας.

Σε μια χώρα που έχει σημαδευτεί από χρόνια εμφυλίου πολέμου και αντιμετωπίζει μια μακροχρόνια κρίση, οι επιθέσεις δεν πραγματοποιούνται μόνο από ένοπλες ομάδες, Συχνά οι επιθέσεις γίνονται από άτομα που είναι γνωστά στα θύματα. Παρόλο που η πρόσβαση στην ιατρική και ψυχολογική φροντίδα έχει βελτιωθεί με την πάροδο των χρόνων,  παραμένει ανεπαρκής για την κλίμακα των αναγκών.

 «Μετά την επίθεση, πίστεψα ότι θα βάλω τέλος στην ζωή μου» λέει η Charlotte*, μια 18χρονη που υπήρξε θύμα σεξουαλικής βίας από το Bangui, την πρωτεύουσα της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας.   

Έχοντας χάσει τη μητέρα της και με τον πατέρα της να την έχει εγκαταλείψει, η Charlotte ζούσε με την θεία της, όταν ο θείος της την βίασε μια μέρα στο σπίτι, όσο η υπόλοιπη οικογένεια ήταν έξω. Η θεία της δεν την πίστεψε και η Charlotte ένιωσε εντελώς μόνη και απελπισμένη. Προσπάθησε να απευθυνθεί στην αστυνομία χωρίς επιτυχία και μετά, αφού μίλησε στην ξαδέλφη της την οποία έχει σαν αδερφή, αποφάσισε να ζητήσε βοήθεια.

Η Charlotte ήταν πολύ εύθραυστη, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά, όταν έφτασε στο κέντρο στήριξης Tongolo που λειτουργούν οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Η λέξη «Tongolo» σημαίνει «αστέρι» στη Sango, την τοπική γλώσσα και αναφέρεται στην «ελπίδα» που λάμπει στον σκοτεινό ουρανό. Η Charlotte είναι μία από τους 6.000 και πλέον επιζώντες σεξουαλικής βίας που έχουν λάβει ιατρική, ψυχολογική και ψυχοκοινωνική φροντίδα από τις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα από τότε που το πρόγραμμα Tongolo ξεκίνησε στο Bangui το 2017.

Ο Célestin*, ένα ακόμα θύμα από το Bangui, ένιωσε επίσης παγιδευμένος και ποτέ δεν περίμενε ότι ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός θα συνέβαινε σε αυτόν. Προσέφερε αθώα καταφύγιο σε ένα άτομο που νόμιζε ότι γνώριζε, μέχρι που μια νύχτα κακοποιήθηκε σεξουαλικά από αυτόν.

 «Κοιμόμουν και εκείνος ήρθε από το πουθενά με άσχημες προθέσεις» λέει ο Célestin. «Ήταν μεθυσμένος και με ανάγκασε να κάνω πράγματα που δεν ήθελα. Πανικοβλήθηκα και ήμουν τόσο φοβισμένος. Με χτύπησε αλλά κατάφερα να του ξεφύγω».

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αρχικά φιλοξενήθηκαν σε δύο διαφορετικές εγκαταστάσεις στο Bangui: το Bédé-Combattant και το Hôpital Communautaire, μέχρι που άνοιξαν το κέντρο Tongolo τον Αύγουστο του 2020 κοντά στο Parc du Cinquantenaire στη γειτονιά Lakouanga. Το νέο αυτό κέντρο συμπληρώνει τα άλλα δύο και είναι αποκλειστικά αφιερωμένο στα θύματα της σεξουαλικής βίας.

Γυναίκες καιπαιδιά, οι κύριες ομάδες που πλήττονται από τη σεξουαλική βία

Τα περισσότερα θύματα προέρχονται από το Bangui, μια πόλη όπου ζουν οι 890.000 από τους 4.5 εκατομμύρια κατοίκους της χώρας. Ωστόσο, ένα στα τέσσερα άτομα που δέχεται βοήθεια προέρχεται από τα περίχωρα της πρωτεύουσας, ενώ ένα μικρό ποσοστό, το οποίο αυξάνεται, προέρχεται από πιο απομακρυσμένες περιοχές, σε άλλες επαρχίες της χώρας.

 «Η πρωτοβουλία του Tongolo προσπαθεί να παρέχει ένα δωρεάν πρόγραμμα υψηλής ποιότητας και  ολικής κάλυψης, που να είναι προσβάσιμο σε όλους», εξηγεί η Bilge Öztürk συντονίστρια της δράσης. Προσθέτει ότι οι υπηρεσίες είναι προσαρμοσμένες σε άνδρες, παιδιά και εφήβους.

Ενώ η πλειοψηφία των ασθενών είναι γυναίκες και κορίτσια (πάνω από 1.900 το 2020 και σχεδόν το 95% του συνόλου), 111 άνδρες ζήτησαν επίσης βοήθεια, στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος την προηγούμενη χρονιά. Το 52% των θυμάτων ήταν ανήλικοι, ένα ποσοστό που η Axelle Franchomme, ιατρική σύμβουλος του Tongolo, χαρακτηρίζει ανησυχητικό, καθώς πιστεύει ότι αυτά τα δεδομένα είναι αντιπροσωπευτικά του γενικότερου προβλήματος σεξουαλικής κακοποίησης που συμβαίνει στη χώρα.

Οι ανήλικοι, είναι οι πιο ευάλωτες και ευαίσθητες ομάδες ανθρώπων που φροντίζονται καθώς διαμορφώνουν την προσωπικότητα τους μέρα με τη μέρα, με βάση τις καταστάσεις που βιώνουν. Εάν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη τέτοια βίαια περιστατικά μπορεί να έχουν μακροχρόνιο αντίκτυπο και να τους σημαδέψουν για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Μια χρόνια κρίση που ευνοεί τη σεξουαλική βία

Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία καταστρέφεται από χρόνια εμφυλίου πολέμου - οι συγκρούσεις έχουν ενταθεί από τον Δεκέμβριο -και οι άνθρωποι είναι συνεχώς εκτεθειμένοι σε βίαιους εκτοπισμούς, υψηλά επίπεδα βίας και παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ επίσης η σεξουαλική βία έχει γίνει ζήτημα δημόσιας υγείας.

Πριν από χρόνια, τα θύματα αναγνώριζαν τις περισσότερες φορές ένοπλους άνδρες ως τους θύτες τους. Σήμερα, το πρόγραμμα είναι ανοιχτό σε μεγαλύτερα τμήματα της κοινωνίας και η εμπειρία μάς δείχνει ότι πολύ συχνά οι δράστες είναι  γνωστοί στα θύματα και αποτελούν μέρος του στενού κύκλου τους από φίλους, γείτονες μέχρι και συγγενείς. Το 2020, το 56% των ασθενών που ήρθαν στους Γιατρούς Χωρίς  Σύνορα, δήλωσαν ότι γνώριζαν τους δράστες. Με την επανάκαμψη της βίας τον Δεκέμβριο του 2020, αυτή η τάση αντιστράφηκε και οι ένοπλοι αποτελούν και πάλι τους συχνότερους δράστες.

 «Για την οικογένεια, όταν ένας συγγενής κακοποιείται σεξουαλικά, το φταίξιμο πέφτει στο άτομο που κακοποιήθηκε. Δεν συνειδητοποιούν ότι θα μπορούσαν να είναι οι ίδιοι στη θέση του», λέει ο Aimé-Césaire, σύμβουλος ψυχικής υγείας. «Κατηγορούν πάντα το άτομο που κακοποιήθηκε, το οποίο βρίσκεται ήδη σε δύσκολη κατάσταση και δεν είχε την δυνατότητα να αμυνθεί ενάντια στον δράση».

Αυτό μεταφέρεται επίσης στον τρόπο με τον οποίο οι ασθενείς επικοινωνούν. Ορισμένες από τις γλώσσες της Κεντρικής Αφρικής δεν χρησιμοποιούν τη λέξη «βιασμός» επειδή θεωρείται  ντροπιαστική και ταμπού.

 «Η σιωπή οδηγεί σε καταπατημένες φιλοδοξίες, διαλυμένες οικογένειες, ασθένειες, δυσλειτουργικές σχέσεις και κατεστραμμένες ζωές», σύμφωνα με την Gisela Silva, επόπτρια ψυχικής υγείας.

 «Το θύμα αξίζει σεβασμού και ψυχολογικής υποστήριξης από την οικογένεια, κάτι που συχνά δεν συμβαίνει», προσθέτει ο Aimé-Césaire.

Αόρατα Σημάδια

Οι αόρατες συνέπειες μιας εμπειρίας σεξουαλικής βίας, κυμαίνονται από μετατραυματικό στρες και άγχος, έως κατάθλιψη. Μερικοί οδηγούνται σε τάσεις ή και απόπειρες αυτοκτονίας. Καθώς το θέμα παραμένει ταμπού, τα θύματα στις περισσότερες περιπτώσεις απαγορεύεται  να μιλάνε για τη σεξουαλική επίθεση που βίωσαν, γιατί αυτό θα μπορούσε να ντροπιάσει την οικογένεια.

Το πρόβλημα στη συνέχεια, επιλύεται φιλικά μέσα στην κοινότητα ή μεταξύ των μελών της οικογένειας, ξεχνώντας ότι πρόκειται για μια ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την οποία πρέπει να ληφθεί φροντίδα.

Για τους άνδρες-θύματα, η κατάσταση είναι ακόμα  πιο περίπλοκη. Πολλοί φοβούνται να μιλήσουν και λίγοι είναι αυτοί που τολμούν να έρθουν στις εγκαταστάσεις του Tongolo. Είναι απρόθυμοι να ζητήσουν βοήθεια, καθώς υπάρχει πίεση από την κοινότητα και στιγματισμός.

Σε αυτό το περίπλοκο περιβάλλον, η πρόσβαση στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη είναι απαραίτητη για την πρόληψη και την μείωση του ποσοστού ψυχικών ασθενειών και του πόνου  που προκαλούνται από σεξουαλική βία. Τα θύματα που παρουσιάζουν συμπτώματα θα πρέπει να γίνονται δεκτά για φροντίδα και να παραπέμπονται  σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο χωρίς καθυστέρηση.

Δεδομένου ότι οι ανάγκες της σωματικής και ψυχικής υγείας των επιζώντων δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν επαρκώς, χωρίς να ληφθεί υπόψη ο κοινωνικός τους περίγυρος, τα θύματα παραπέμπονται επίσης σε κοινωνικό λειτουργό.

 «Ο στόχος είναι να συνοδεύσουμε τα θύματα στο θεραπευτικό τους ταξίδι, να τους βοηθήσουμε να λύσουν τα προβλήματά τους και να γίνουν αρκετά δυνατοί για να ξαναρχίσουν τη ζωή τους», λέει ο Franchomme,  ιατρικός  σύμβουλος.

Η γρήγορη αναζήτηση βοήθειας είναι εξαιρετικά σημαντική

Μετά από έναν  βιασμό, η θεραπευτική αγωγή για τον ιό HIV και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα , καθώς και οι εμβολιασμοί κατά της ηπατίτιδας Β και του τετάνου, πρέπει να πραγματοποιηθούν το συντομότερο δυνατό, μέσα σε τρεις μέρες από το συμβάν. Ωστόσο, το 2020, μόνο το 26% των ασθενών που έλαβαν φροντίδα από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα έφτασαν εντός 72 ωρών από τη σεξουαλική επίθεση. Οι εργαζόμενοι στην κοινότητα στον τομέα της υγείας και τα ραδιοφωνικά σποτ είναι ένας τρόπος ευαισθητοποίησης της κοινότητας για αυτήν την ανάγκη.

«Ακούμε στο ραδιόφωνο ότι πρέπει να πάμε στο κέντρο Tongolo το συντομότερο δυνατό, ώστε να λύσουν τα προβλήματά μας», λέει ο Célestin.

«Τα θύματα είναι ήδη τραυματισμένα όταν έρχονται σε εμάς, οπότε η φροντίδα και άλλων ζητημάτων που σχετίζονται με την υγεία είναι πολύ σημαντική», προσθέτει η Franchomme.

Μόλις δοθεί αυτό το πακέτο φαρμακευτικής αγωγής στους ασθενείς, οργανώνονται επισκέψεις παρακολούθησης για να ελεγχθεί η ανταπόκριση στη θεραπεία και να αποφευχθούν πιθανές παρενέργειες ή επιπλοκές. Οι γυναίκες ασθενείς μπορούν επίσης να λάβουν επείγουσα αντισύλληψη, για να αποτρέψουν την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και οι επιλογές οικογενειακού προγραμματισμού, προσφέρονται σε όλους στις εγκαταστάσεις του Tongolo, για τον μετριασμό του στιγματισμού που συνδέεται με ένα παιδί που γεννήθηκε από βιασμό.

Ακάλυπτες Ανάγκες

Ενώ η αναζήτηση βοήθειας όσο το δυνατόν νωρίτερα και το μοίρασμα της τραυματική εμπειρίας  με ειδικούς ψυχικής υγείας είναι ζωτικής σημασίας για τη θεραπεία των ορατών όσο και των  αόρατων τραυμάτων της σεξουαλικής βίας, το χτίσιμο του μέλλοντος μετά από μια τέτοια επίθεση μπορεί να είναι εξίσου δύσκολο έργο, επειδή προκύπτουν νομικές και κοινωνικοοικονομικές ανάγκες.

Επί του παρόντος, υπάρχουν λίγες διαθέσιμες υπηρεσίες σε αυτόν τον τομέα στη χώρα, αφήνοντας πολλά από τα θύματα αβοήθητα και υπάρχει ένα πρόβλημα ατιμωρησίας που συνδέεται με τη σεξουαλική βία, καθώς ποινικές διώξεις πραγματοποιούνται μόνο στην πρωτεύουσα.

Στο κέντρο υγείας Tongolo, δημιουργήθηκε πριν από μήνες, ένας χώρος για να φιλοξενήσει τοπικούς και διεθνείς οργανισμούς, που ειδικεύονται στη νομική υποστήριξη, την προστασία, την εκπαίδευση και την κοινωνικοοικονομική υποστήριξη των θυμάτων έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση σε όλες τις υπηρεσίες σε ένα μέρος με ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας. Ο συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ομάδων πρέπει να ενισχύεται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.

Άλλη δυσκολία, είναι η προσωρινή απαγόρευση κυκλοφορίας και γενικά οι περιορισμοί στην κυκλοφορία που επέβαλε η κυβέρνηση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της πολιτικής αναταραχής. Για παράδειγμα, αρκετά θύματα ερχόταν στο Hôpital Communautaire το βράδυ για να αποφύγουν τον στιγματισμό, αλλά από τον Ιανουάριο του 2021 και για τους επόμενους μήνες, αυτό δεν είναι πλέον δυνατό.

Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο για τον εντοπισμό, τη θεραπεία και την αποτελεσματική στήριξη όλων των θυμάτων σεξουαλικής βίας στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα βρίσκονται στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία από το 1997, με 13 προγράμματα σε: Bangui, Bria, Bangassou, Bambari, Kabo, Batangafo, Paoua, Bossangoa και Carnot. Ο παράγοντας της σεξουαλικής βίας έχει ενσωματωθεί σε όλα τα προγράμματα και η ομάδα του Tongolo, σε συνεργασία με την ομάδα έκτακτης ανάγκης Eureca, παρεμβαίνει και σε άλλα μέρη σε ολόκληρη τη χώρα που πλήττονται από  αυξημένη βία, συμπεριλαμβανομένης και της σεξουαλικής βίας, με  τελευταία την Liton στα τέλη Ιανουαρίου 2020.

* Τα ονόματα των ασθενών έχουν αλλαχθεί για την προστασία της ταυτότητάς τους.