Ζάμπια: Η δράση των Γιατρών χωρίς Σύνορα κατά του HIV/AIDS και της χολέρας

Θα μας περιγράψεις το πρόγραμμα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Καπίρι της Ζάμπιας;

Το πρόγραμμα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) στη Ζάμπια αφορά την ιατρική φροντίδα και περίθαλψη ανθρώπων με HIV/AIDS, καθώς και δραστηριότητες πρόληψης. Τα ποσοστά HIV/AIDS στη χώρα αγγίζουν το 17%. Στο Καπίρι, που αποτελεί τη βάση των δραστηριοτήτων μας, τα ποσοστά αγγίζουν το 25%. Στο πρόγραμμά μας χρησιμοποιούμε τις υποδομές του Υπουργείου Υγείας, έχοντας ως βάση ένα επαρχιακό νοσοκομείο και δεκαπέντε αγροτικά κέντρα υγείας. Αυτά τα διαχωρίζουμε σε μικρά και μεγάλα. Σε ένα μεγάλο κέντρο υγείας ο ασθενής μπορεί να λάβει κλινική διάγνωση, περίθαλψη για ευκαιριακές μολύνσεις και αντιρετροϊκά φάρμακα για τη συνέχιση της θεραπευτικής αγωγής του. Σε ένα μικρό κέντρο υγείας, λόγω της έλλειψης σε εκπαιδευμένο ιατρικό προσωπικό, οι ασθενείς μπορούν να λάβουν περίθαλψη για ευκαιριακές λοιμώξεις, καθώς και συμβουλευτική και τεστ για το HIV/AIDS.

Επίσης, πέρα από τις δραστηριότητές μας που σχετίζονται με το HIV/AIDS, ανταποκρινόμαστε στις ετήσιες επιδημίες χολέρας στη Λουσάκα καθώς και σε όλη την υπόλοιπη χώρα. Η χολέρα αποτελεί ενδημικό φαινόμενο στη Ζάμπια, καθώς συμπίπτει με την εποχή των βροχών. Όταν αυτές ξεκινούν, παρατηρούνται και τα πρώτα περιστατικά χολέρας.

Με ποιον τρόπο ανταποκρίνονται οι ΓΧΣ στις καταστάσεις που χρήζουν επείγουσας παρέμβασης στη Ζάμπια;

Στην αρχή του προγράμματος, οι ΓΧΣ παρείχαμε εξ ολοκλήρου την ιατρική φροντίδα σε τέτοια επείγοντα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, εργαστήκαμε σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για να παρέχουμε τεχνική υποστήριξη, ιατρική και διοικητική, στη λειτουργία των κέντρων περίθαλψης χολέρας. Συνεπώς, μετά από αίτημα του Υπουργείου Υγείας και σύσταση δική μας, φτιάξαμε προσωρινές υποδομές στις οποίες εργάζεται προσωπικό από το Υπουργείο Υγείας, όπου εμείς προσφέρουμε ιατρούς και τεχνικούς για να παρακολουθούν και να παρέχουν τεχνική υποστήριξη, χωρίς όμως να αναλαμβάνουμε καθήκοντα απευθείας επιτήρησης. Επεξεργαζόμαστε επίσης σενάρια που συνδέονται με την κατάσταση στη Ζιμπάμπουε και σχετίζονται με την άτυπη μετανάστευση αλλά και με το ενδεχόμενο να υπάρξουν ξαφνικές εισροές προσφύγων από αυτή τη χώρα. Οι ΓΧΣ επίσης ανταποκριθήκαμε στις εποχικές πλημμύρες στις διάφορες περιοχές της Ζάμπιας, διερευνώντας την πρόσβαση του πληθυσμού στην ιατρική περίθαλψη και παρέχοντας βασικά φάρμακα στα απομονωμένα κέντρα υγείας.

Τι έχουν επιτύχει μέχρι στιγμής οι ΓΧΣ στο Καπίρι;

Είναι πολλά αυτά που έχουμε επιτύχει. Πρώτα απ’ όλα, έχουμε αποδείξει ότι οι άνθρωποι που ζουν έξω από τις μεγάλες πόλεις μπορούν να λάβουν ποιοτική περίθαλψη για το HIV/AIDS. Έχουμε επίσης πιέσει την κυβέρνηση και εν μέρει είμαστε κι εμείς υπεύθυνοι για τη δωρεάν παροχή των αντιρετροϊκών φαρμάκων. Επιπλέον, έχουμε καταδείξει ότι κάποιες από τις αρμοδιότητες τις οποίες προηγουμένως διεκπεραίωναν οι γιατροί, μπορούν πλέον να τις αναλάβουν οι βοηθοί γιατρού ή οι νοσηλευτές, κάτι που αφήνει ελεύθερο πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του ιατρικού προσωπικού να ασχοληθεί με την περίθαλψη, τη διάγνωση και την παρακολούθηση ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS.

Ποιες είναι αυτές οι αρμοδιότητες;

Η διενέργεια τεστ και η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών, για κάποιο διάστημα έπρεπε να γίνονται από γιατρούς ή βοηθούς γιατρών. Πλέον οι ιατρικοί σύμβουλοι μπορούν να διενεργήσουν το τεστ όπου παίρνεις δείγμα αίματος από το δάχτυλο. Αυτό βοήθησε τρομερά την κατάσταση, επειδή στο πρόγραμμά μας, όχι τόσο στο νοσοκομείο όσο στα κέντρα υγείας, δεν υπάρχουν γιατροί, οπότε αυτή η αλλαγή στις αρμοδιότητες έφερε βελτίωση όσον αφορά την πρόσβαση του πληθυσμού στα αντιρετροϊκά φάρμακα.

Ποιες είναι οι προκλήσεις για το μέλλον;

Οι προκλήσεις για το μέλλον είναι κυρίως δύο. Η πρώτη αφορά τους ανθρώπους που ζουν στις αγροτικές περιοχές και την πρόσβασή τους στην ιατρική περίθαλψη για το HIV/AIDS, και η δεύτερη έχει να κάνει με τις αποστάσεις, ειδικά σε μια χώρα με το μέγεθος της Ζάμπιας. Υποψιαζόμαστε ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν μολυνθεί από τον ιό του AIDS, οι οποίοι δεν το γνωρίζουν ακόμα επειδή ζουν σε απομονωμένες περιοχές. Ακόμα όμως κι είναι αρκετά τυχεροί ώστε να μάθουν από τι πάσχουν και να αναζητήσουν περίθαλψη, το επόμενο εμπόδιο είναι ότι δεν υπάρχει αρκετό ιατρικό προσωπικό από το Υπουργείο Υγείας για να τους περιθάλψει.

Το ζήτημα των αποστάσεων αποτελεί επίσης πρόκληση, επειδή έχουμε μια σημαντική έκταση να καλύψουμε, και έχει συνέπειες για τους ασθενείς, καθώς πολλοί από αυτούς έρχονται από μακριά για να λάβουν ιατρική φροντίδα. Για παράδειγμα, κάποιοι μπορεί να έχουν κάνει το τεστ σε ένα μικρό κέντρο υγείας, ίσως 15 με 20 χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο όπου ζουν, αλλά αν είναι θετικοί στον ιό του AIDS και πρέπει να λάβουν αντιρετροϊκά φάρμακα, τότε θα πρέπει να παραπεμφθούν σε ένα μεγάλο κέντρο υγείας, το οποίο μπορεί να βρίσκεται ακόμα μακρύτερα. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουμε πολλούς ανθρώπους που ξεκινούν την αγωγή αλλά δεν τη συνεχίζουν. Κι αυτό έχει συνέπειες στην υγεία τους, αλλά και εγείρει ανησυχίες σχετικά με την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών του ιού.

Τι κάνουν οι ΓΧΣ για τους ανθρώπους που ξεκινούν αντιρετροϊκά φάρμακα και σταματούν;

Οι ΓΧΣ προσπαθούμε να εντοπίσουμε τους ανθρώπους που ξεκινούν αντιρετροϊκή αγωγή και σταματούν, και σ’ αυτό βοηθούν πολύ οι τοπικές κοινωνίες με διάφορες ομάδες που προσφέρουν στήριξη, με δίκτυα αναζήτησης όσων έχουν σταματήσει την αγωγή και με κατ’ οίκον φροντίδα. Όλα αυτά είναι θέματα που μπορεί και ίσως θα πρέπει να τα διαχειρίζονται οι κατά τόπους κοινότητες, ειδικά σε χώρες όπως η Ζάμπια. Οι ΓΧΣ ενθαρρύνουμε τέτοιες δραστηριότητες – για την ακρίβεια, αν καταφέρουμε να συνεργαστούμε με εθελοντές συμβούλους για να τους βοηθήσουμε να κάνουν πιο αποτελεσματικά τη δουλειά τους, θα έχουμε σημαντική βελτίωση. Αλλά το μείζον πρόβλημα, όταν θα αποχωρήσουμε, θα αφορά το ποιος είναι αρμόδιος ή καταρτισμένος για να παρέχει ιατρική παρακολούθηση και περίθαλψη σε ένα κέντρο υγείας.

Υπάρχουν άνθρωποι στη Ζάμπια που δεν θέλουν να μάθουν αν έχουν μολυνθεί από τον ιό του AIDS ή άνθρωποι που αρνούνται να αποδεχθούν ότι έχουν μολυνθεί;

Δεν θέλουν να μάθουν αν έχουν μολυνθεί ή δεν θέλουν οι άλλοι να ξέρουν ότι οι ίδιοι γνωρίζουν, είτε έχουν διαγνωστεί θετικοί είτε αρνητικοί. Δεν θέλουν να μάθουν αν τα παιδιά τους έχουν μολυνθεί, ακόμα κι αν οι ίδιοι γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον ιό. Το κοινωνικό στίγμα είναι μεγάλο, υπάρχει μεγάλη ανησυχία και πολύς φόβος – φόβος για την αντίδραση της κοινωνίας, της οικογένειας, φόβος που παραλύει.

Ήσουν εθελοντής των ΓΧΣ στη Ζάμπια για σχεδόν τρία χρόνια, ως τεχνικός και αργότερα ως επικεφαλής της αποστολής. Πώς εξελίχθηκε το πρόγραμμα όλον αυτό τον καιρό που ήσουν εκεί;

Παρακολούθησα από κοντά τη γεωγραφική εξάπλωση του προγράμματος, από το νοσοκομείο στα δεκαπέντε κέντρα υγείας. Θυμάμαι όταν φτάσαμε να αριθμούμε 1.000 ασθενείς, πόσο ενθουσιασμένοι ήμασταν – και τώρα μιλάμε για σχεδόν 5.000 ασθενείς. Τούτα είναι σημαντικά νούμερα, και με αυτές τις επιτυχίες θα μπορέσουμε να βρούμε εταίρους μέσα από τις κυβερνητικές δομές καθώς και μέσα από την κοινότητα των μη κυβερνητικών οργανώσεων οι οποίοι θα συνεχίσουν το έργο όταν οι ΓΧΣ θα αποχωρήσουμε.

Το πρόγραμμά μας έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να λειτουργεί σε περιβάλλοντα με περιορισμένους πόρους. Το Υπουργείο Υγείας της Ζάμπιας έχει επίσης περιορισμένους πόρους. Συνεπώς οι ΓΧΣ αναγνωρίζουμε αυτά τα όρια και αναζητούμε τρόπους ώστε να τα επεκτείνουμε. Οπότε όταν θα αποχωρήσουμε από τη Ζάμπια, τη συνέχιση του προγράμματός μας θα μπορούσε να την αναλάβει το Υπουργείο Υγείας με την υποστήριξη κάποιας άλλης μη κυβερνητικής οργάνωσης.