Νιγηρία: στη Γιέλουα τα ψυχολογικά τραύματα δε θεραπεύονται εύκολα

Ύστερα από τη δολοφονία εκατοντάδων ανθρώπων κατά τη διάρκεια των βίαιων συγκρούσεων στην πόλη Γιέλουα της κεντρικής Νιγηρίας το Μάιο του 2004, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) προσέφεραν επείγουσα ιατρική βοήθεια στους εκτοπισμένους. Μέσα από αυτή την παρέμβαση, ανακάλυψαν ότι τα ψυχολογικά τραύματα των ανθρώπων παραμένουν βαθιά. Από τότε, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης με στόχο να βοηθήσει τους πληθυσμούς που επέστρεφαν στα σπίτια τους, να συνεχίσουν τη ζωή τους σε φυσιολογικούς ρυθμούς, όπως την είχαν αφήσει πριν τις σφαγές.

Τα παιδιά της Γιέλουα

Μπουμ-μπουμ, χαν-τσι, κα-χα-κα-χα. Μπροστά σε όλη την τάξη, δίπλα στον πίνακα, ο Άουαλ Ινούσα χτυπάει παλαμάκια και τραγουδά. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, όλα τα παιδιά στην τάξη μπαίνουν κι αυτά στο ρυθμό. Μπουμ-μπουμ, χτυπούν τις γροθιές τους στο στήθος δύο φορές. Χαν-τσι, απλώνουν τα χέρια στον αέρα. Κα-χα-κα-χα, πηγαίνουν ένα βήμα μπροστά, χτυπούν τα χέρια, γυρίζουν και ξαναρχίζουν από την αρχή.

Ο χορός τους ακτινοβολεί ζωή και ενέργεια. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά της Γιέλουα προσπαθούν να ξεπεράσουν τα 90 λεπτά θλίψης, άγχους και σιωπής, που έζησαν μόλις πριν από λίγο. Με τη βοήθεια της μνήμης, είχαν γυρίσει πίσω σε εκείνες τις μέρες όταν ξέσπασε η βία στο χωριό τους. Τώρα, στο τέλος του μαθήματος, τα χαμόγελα εμφανίζονται ξανά στα πρόσωπά τους. Ο χορός έχει σα σκοπό να τα βοηθήσει να επιστρέψουν στην καθημερινότητα της σχολικής τους ζωής. Αν είναι τυχερά, ίσως να καταφέρουν να ξεχάσουν για λίγες ώρες τις φριχτές τους εμπειρίες.

Η Γιέλουα είναι μια παλιά εμπορική πόλη της κεντρικής Νιγηρίας, όπου για δύο μέρες, το Μάιο του 2004, ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις, που οδήγησαν σε δολοφονίες, βιασμούς, απαγωγές αμάχων καθώς και εκτεταμένες καταστροφές περιουσιών.

Πριν καταφέρει να σταματήσει τη σφαγή ο στρατός, υπολογίζεται ότι 700 άμαχοι έχασαν τη ζωή τους. Αυτοί που επέζησαν, τράπηκαν σε φυγή για να γλιτώσουν. Οι περισσότεροι όμως σήμερα, έχουν επιστρέψει πίσω κι έχουν αρχίσει να χτίζουν από την αρχή τα κατεστραμμένα σπίτια τους. Πολλοί που βίωσαν τη βία και αντίκρισαν με τα ίδια τους τα μάτια ανθρώπους να δολοφονούνται, κουβαλούν μέσα τους ένα τεράστιο ψυχολογικό βάρος. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με τα παιδιά της Γιέλουα.

Ζωγραφίζοντας τον εσωτερικό τους κόσμο

Για το λόγο αυτό, μία ομάδα των ΓΧΣ επισκέπτεται συχνά τα σχολεία της Γιέλουα. Μοιράζει μολύβια και χαρτιά και ζητά από τα παιδιά να ζωγραφίσουν ό,τι έζησαν το Μάιο του 2004. Οι μαθητές της τρίτης τάξης σκύβουν πάνω από τα χαρτιά, συγκεντρώνονται με ένταση και ζωγραφίζουν σκηνές φρίκης: άντρες με τεράστια όπλα, ανθρώπους χτυπημένους από σφαίρες, σπίτια να καίγονται και ανθρώπους με τραυματισμένα άκρα.

«Μερικά παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματά τους και τις τραυματικές τους εμπειρίες», εξηγεί η ψυχολόγος Γκουέν Φόγκελ. «Αυτά τα παιδιά μπορούν συχνά να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους μέσα από τη ζωγραφική και οι εικόνες που ζωγραφίζουν δείχνουν όλα όσα τα ανησυχούν, τα φοβίζουν και τα συγκινούν».

Η Γκουέν, ο Άουαλ και τα άλλα μέλη της ομάδας πηγαίνουν από θρανίο σε θρανίο και ζητούν από τα παιδιά να τους εξηγήσουν τις ζωγραφιές τους ακούγοντας τις ιστορίες τους: ο πατέρας δολοφονημένος, ο θείος αποκεφαλισμένος, η αδερφή θύμα απαγωγής, το σπίτι λεηλατημένο και καμένο. Αυτές οι σκηνές ξετυλίγονται ξανά και ξανά μέσα από τις αφηγήσεις των μικρών παιδιών που μιλούν με φωνές ασυνήθιστα απούσες αλλά και ήρεμες.

«Ενώ δεν καταλαβαίνω την τοπική διάλεκτο, τη Χάουσα, μπορώ εύκολα να νιώσω τα συναισθήματα των παιδιών που κάθονται απέναντί μου, πριν ακόμα ακούσω τη μετάφραση των όσων μου λένε», λέει η Γκουέν.

Η προσπάθεια να ακούσει και να καταλάβει τα παιδιά της Γιέλουα είναι αυτό που οδήγησε στη Νιγηρία αυτήν την ψυχολόγο της Νέας Υόρκης. Μαζί με την ομάδα της, βοηθάει τα παιδιά να απελευθερωθούν από τις τραυματικές τους εμπειρίες.

«Μερικές φορές, αυτές οι σχολικές δραστηριότητες δεν αρκούν και το παιδί ή ο έφηβος, πρέπει να δεχτεί πιο εντατική ψυχοθεραπεία σε μια κλινική», δηλώνει η Γκουέν.

Μειώνοντας την ψυχολογική πίεση

Ένα ψυχολογικό τραύμα που δεν έχει αντιμετωπιστεί και αναλυθεί μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορα συμπτώματα, όπως κρίσεις πανικού, εφιάλτες, διαταραχές διατροφής και ύπνου, ταχυπαλμίες, απάθεια ή κατάθλιψη. Σε ομάδες ή σε ατομικές συνεδρίες, οι μικροί ασθενείς μαθαίνουν με ποιο τρόπο αυτού του είδους οι ενοχλήσεις συνδέονται με τις προσωπικές τους εμπειρίες. Η δραματική αναπαράσταση, η ζωγραφική, οι τεχνικές αναπνοής και περισσότερο απ' όλα, η αμοιβαία κατανόηση βοηθούν στη μείωση των ψυχολογικών πιέσεων.

Παρόλα αυτά, ορισμένα παιδιά χρειάζονται πολύ χρόνο για να επανασυνδεθούν με την οικογένεια και τους φίλους τους και να νιώσουν ξανά ασφαλή μέσα στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Πολλά παιδιά αναγκάζονται να ζήσουν με χρόνια ψυχολογικά προβλήματα. «Γι' αυτό, ακόμα και οι μικρές επιτυχίες είναι πολύ σημαντικές στη δουλειά μας», λέει η Γκουέν Φόγκελ, καθώς θυμάται ένα μικρό αγόρι που λεγόταν Νταντζούμα (το όνομα έχει αλλαχθεί για λόγους προστασίας της προσωπικής ζωής του παιδιού).

Το 6χρονο αγόρι είδε να μαχαιρώνουν τον αδερφό του και ύστερα να καίνε το άψυχο κορμί του. Το ίδιο τραυματίστηκε από σφαίρα. Για μήνες, δεν έλεγε λέξη. Είχε εφιάλτες και έμοιαζε σα να ήταν σε κατάσταση σοκ. Συμμετέχοντας στο πρόγραμμα των ΓΧΣ, η βελτίωση της κατάστασής του ήταν αργή αλλά σταθερή.

Ζωγράφιζε και έπαιζε ποδόσφαιρο με τα άλλα παιδιά, εξακολουθώντας να μην μιλάει, ώσπου μια μέρα γύρισε στην Γκουέν και τη ρώτησε: «Τί κάνεις;»

Από τότε και στο εξής, κάθε εβδομάδα άρχισε να λέει και άλλες λέξεις. Τώρα πια, όταν η Γκουέν συναντά το μικρό Νταντζούμα στην αυλή, εκείνος της λέει κάποια ιστορία για το μικρότερο αδερφό του ή για την κατσίκα του γείτονα.

Μαζικοί τάφοι της Γιέλουα, βρίσκονται σε μια αυλή που περνά σχεδόν απαρατήρητη. Ανάμεσα στους μικρούς λόφους, το γρασίδι έχει αρχίσει να φυτρώνει ξανά.

«Τα περισσότερα σωματικά τραύματα έχουν θεραπευτεί εδώ και καιρό και φαίνεται πως ο Νταντζούμα είναι πλέον έτοιμος να γυρίσει πίσω στη ζωή», λέει η Γκουέν Φόγκελ. «Όμως πολλά άλλα παιδιά θα υποφέρουν από ψυχολογικά τραύματα και πρέπει να κουβαλούν μέσα τους τα όσα έζησαν, για όλη τους τη ζωή».

Αντιδρώντας στα ξεσπάσματα βίας

Στη Νιγηρία ζουν περίπου 350 φυλές. Περιστατικά βίας εξαιτίας εθνικών, θρησκευτικών ή κοινωνικο-οικονομικών αντιθέσεων εξακολουθούν να συμβαίνουν. Το Μάιο του 2004, υπολογίζεται ότι 700 άμαχοι έχασαν τη ζωή τους στην πόλη Γιέλουα ύστερα από μία μεγάλη σφαγή.

Χιλιάδες αμάχων διέφυγαν στις γειτονικές περιοχές του Μπάουχι και Νασαράουα, όπου οι ΓΧΣ πρόσφεραν βασική ιατροφαρμακευτική υποστήριξη. Τους τελευταίους μήνες, όσοι επέστρεψαν στη Γιέλουα δέχτηκαν ιατρική περίθαλψη και οι ΓΧΣ επαναλειτούργησαν τις ιατρικές υπηρεσίες της πόλης. Η οργάνωση προσφέρει επίσης ιατρική βοήθεια στη γειτονική πόλη Γιαμίνι, που είχε καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά από συγκρούσεις το Φεβρουάριο του 2004.

Από το Νοέμβριο του 2004, ειδικά εκπαιδευμένοι σύμβουλοι στηρίζουν ψυχολογικά τους επιζώντες. Μέχρι τώρα, περισσότεροι από 800 ενήλικες και παιδιά δέχθηκαν βοήθεια αντιμετωπίζοντας τις τραυματικές τους εμπειρίες σε ατομικές και ομαδικές συνεδρίες. Ένα ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται στα περίπου 420 παιδιά που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα στα 11 δημοτικά σχολεία και γυμνάσια της Γιέλουα.