από τον Ρόνυ Μπρομάν
Πριν το καλοκαίρι που πέρασε, η επισιτιστική κρίση στο Νίγηρα παρέμενε αόρατη για πολύ καιρό. Τουλάχιστον δύο έρευνες που έγιναν τον Ιανουάριο και το Μάιο του 2005, αποκάλυπταν την ύπαρξη επισιτιστικής κρίσης στο νότιο τμήμα της χώρας. Κανείς δεν τους έδωσε σημασία. Το αποτέλεσμα; Η βρεφική θνησιμότητα έφτασε στα ύψη, οι απαραίτητες επείγουσες ποσότητες τροφίμων έφτασαν αργά και ανεπαρκείς, τουλάχιστον κατά ένα μέρος.
 |
Μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει τη λέξη «λιμός» για να περιγράψει μία κατάσταση όταν οι αγορές είναι γεμάτες από εμπορεύματα κι έχουν πολλούς πελάτες, ενώ τα σημάδια του λιμού είναι εμφανή μόνο στα επείγοντα Θεραπευτικά Επισιτιστικά Κέντρα;
Η απάντηση είναι ναι, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς τις επιπτώσεις γι' αυτούς που υποφέρουν και την τρομαχτική φύση αυτού του πόνου. Όποιο όνομα και να της δώσουμε - λιμός ή επισιτιστική κρίση - αυτή η έλλειψη δε φαίνεται να είναι οικεία. Η κυβέρνηση του Νίγηρα δεν είναι μία δικτατορία, ο Τύπος είναι σχετικά ελεύθερος και η αντιπολίτευση είναι καλά οργανωμένη. Για τον Ινδό οικονομολόγο, Αμάρτυα Σεν, τέτοιες πολιτικές συνθήκες παρεμποδίζουν την εμφάνιση λοιμών, οι οποίοι σχεδόν πάντα εμφανίζονται σε καταστάσεις βίας και καταπίεσης.
Αυτό δε συμβαίνει στην περίπτωση του Νίγηρα, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η κατάσταση θα ήταν πολύ χειρότερη αν η κοινωνία του Νίγηρα ήταν μια κλειστή κοινωνία. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που εξηγούν πώς εξελίχτηκε αυτή η κρίση και γιατί η ανταπόκριση στην επείγουσα αυτή κατάσταση -που θα μπορούσε να είχε σταματήσει την επιδείνωση της κρίσης- ήταν τόσο αργή. Πρώτα απ' όλα, η αύξηση στην παραγωγή τροφίμων δε συμβάδισε με την αύξηση του πληθυσμού. Τα 3/4 των κατοίκων του Νίγηρα ζουν στις νότιες αγροτικές περιοχές της χώρας, προκαλώντας μεγάλη δημογραφική πίεση σε ένα εύθραυστο περιβάλλον. Επίσης, ο διαχωρισμός των οικογενειακών κτημάτων οδήγησε στη δημιουργία μικρότερων χωραφιών γης και στην αύξηση της φτώχιας.
Παράλληλα, παρόλο που υπήρχαν κάποιες επιτυχίες, η επέκταση των εξαγόμενων καλλιεργειών και της άρδευσης της γης δεν ήταν αρκετή για να μειώσει αισθητά τη φτώχια. Σε αντίθεση με κάποιες δηλώσεις, η ξηρασία και οι επιδρομές ακρίδων είχαν μόνο πολύ μικρές επιπτώσεις στην παραγωγή. Ωστόσο και οι δύο αυτοί παράγοντες αύξησαν την πίεση στις ιδιαίτερα ευάλωτες οικογένειες.
Κατά δεύτερον, η αγορά σιτηρών ελέγχεται από μία μικρή ομάδα μεγαλέμπορων που συνδέονται με την κυβέρνηση του Νίγηρα και τη διοίκησή της. Η κερδοσκοπία αποτελεί τον κανόνα στο Νίγηρα και οι χρεωμένοι αγρότες δεν έχουν κανένα περιθώριο για διαπραγματεύσεις. Κατά τη διάρκεια της περιόδου ξηρασίας που συμπίπτει με μεσοδιάστημα λιμού, ένας αγρότης μπορεί να αναγκαστεί να αγοράσει ένα σακί σιτηρών πέντε φορές πιο ακριβά από την τιμή που το πούλησε την εποχή της σοδειάς. Στις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80, περίοδο κρατικού παρεμβατισμού, ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας μπορούσε να διατάξει το στρατό να ανοίξει τις αποθήκες των εμπόρων. Τέτοια μέτρα δεν εφαρμόζονται σήμερα, καθώς επικρατεί μία πιο συγκρατημένη κυβερνητική πολιτική.
Επίσης, η πολύ περιορισμένη και ακριβή ιατρική περίθαλψη αποτρέπει τις οικογένειες να απευθυνθούν σε νοσοκομεία για να θεραπεύσουν τα παιδιά τους από μολυσματικές ασθένειες, που πολύ εύκολα μπορούν ν' αντιμετωπιστούν. Μπορεί να μοιάζουν ακίνδυνες, ωστόσο οι ασθένειες αυτές γρήγορα εξελίσσονται σε θανατηφόρες, αν συνδυαστούν με φτωχή διατροφή.
Και εν κατακλείδι, ο διακανονισμός περί «ασφάλειας τροφίμων», που εγκαθίδρυσαν οι δωρητές - ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Γαλλία - κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, απαγορεύει τη δωρεάν διανομή τροφίμων. Με στόχο να μην παρεμποδιστούν οι αγορές, παρέχει τη δυνατότητα πώλησης τροφίμων σε «χαμηλότερες τιμές». Ακόμα και σε σχετικά χαμηλές τιμές, τα τρόφιμα αυτά δεν είναι προσβάσιμα σε πολλές οικογένειες και τα αποθέματα είναι ανεπαρκή αν συγκριθούν με τις ανάγκες.
Την ώρα που η επισιτιστική κρίση ολοένα και μεγάλωνε, ο Γάλλος πρέσβης, με την υποστήριξη των συνεργατών του και των Ηνωμένων Εθνών, εξέφραζε δημοσίως τα συγχαρητήριά του στην κυβέρνηση του Νίγηρα που ακολούθησε τους κανόνες της αγοράς. Και ενώ οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αγωνίζονταν να ξοδέψουν τα υπέρογκα χρηματικά ποσά που είχαν συλλέξει μετά το τσουνάμι, υπήρχαν παιδιά που εγκαταλείπονταν στο θάνατο, όταν ένα απειροελάχιστο ποσοστό από τα χρήματα αυτά θα μπορούσε να τα είχε σώσει. Όταν η αυθαίρετη φύση των ανθρώπινων αισθημάτων παντρεύεται με την ιδεολογία της αγοράς, τότε μπορούμε να περιμένουμε τα χειρότερα.
* Ο Ρόνυ Μπρομάν είναι πρώην Πρόεδρος των ΓΧΣ και καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι. Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Alternatives Internationales, στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2005
