Μετανάστες χωρίς έγγραφα: Ζωές υπό κράτηση

«Η έκθεση των ΓΧΣ “Μετανάστες χωρίς έγγραφα: Ζωές υπό κράτηση”, καταγράφει τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης στα τρία κέντρα κράτησης (Παγανή στη Λέσβο, Φυλάκιο στον Έβρο και Βέννα στη Ροδόπη), όπου οι ΓΧΣ παρείχαν ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε κρατούμενους μετανάστες από τον Αύγουστο του 2009 ως τον Ιούνιο του 2010. Καταδεικνύει ότι ο εγκλεισμός μπορεί να επιδεινώσει τα ήδη υπάρχοντα συμπτώματα, να συμβάλλει στη δημιουργία νέων τραυμάτων και να επιβαρύνει την ψυχική κατάσταση των μεταναστών,» εξηγεί η Ιωάννα Κοτσιώνη, αναπληρώτρια επικεφαλής αποστολής του προγράμματος των ΓΧΣ για τους μετανάστες στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι μετανάστες που έλαβαν την υποστήριξη των ΓΧΣ περιέγραφαν τον εγκλεισμό ως μία οδυνηρή και απάνθρωπη εμπειρία. Ο εγκλεισμός ήταν η σημαντικότερη αιτία άγχους και απογοήτευσης.    

Πολλοί από αυτούς έχουν διαφύγει από εμπόλεμες ή ασταθείς χώρες όπως το Αφγανιστάν ή το Ιράκ, αναζητώντας ασφάλεια. Έχουν βιώσει ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι για να φτάσουν στην Ευρώπη και κατά την άφιξή τους συλλαμβάνονται και κρατούνται υπό ταπεινωτικές συνθήκες. Αυτό τους προκαλεί άγχος και φόβο. Σύμφωνα με την έκθεση, σχεδόν το ένα τρίτο (1/3) των ασθενών των ΓΧΣ ανέφερε ότι είχε πέσει θύμα ή είχε γίνει μάρτυρας περιστατικών βίας στη χώρα καταγωγής τους ή ότι η ζωή τους είχε απειληθεί. Οι ψυχολόγοι των ΓΧΣ παρατήρησαν συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής άγχους στο 9,5% των ασθενών. Κατά τη διάρκεια των ατομικών συνεδριών, το 39% των ασθενών παρουσίασε συμπτώματα αγχώδους διαταραχής, ενώ το 31% παρουσίασε συμπτώματα κατάθλιψης.

Η έκθεση καταδεικνύει επίσης ότι οι συνθήκες στα κέντρα κράτησης για τους μετανάστες δεν ανταποκρίνονται στα εθνικά και διεθνή πρότυπα. Συχνά χρησιμοποιούνται ακατάλληλα κτίρια για την κράτηση των μεταναστών, ενώ ο συνωστισμός αποτελούσε μόνιμο πρόβλημα σε κάποιους από αυτούς τους χώρους. Οι συνθήκες υγιεινής είναι συνήθως πολύ άσχημες. Δεν επιτρέπεται στους κρατούμενους μετανάστες να βγαίνουν έξω από τα κελιά τους τακτικά και οι οικογένειες δεν μπορούν να μένουν μαζί. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για την κάλυψη των αναγκών ευάλωτων ομάδων, όπως οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, οι έγκυες γυναίκες και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο δεν έχουν επαρκή πληροφόρηση για τη νομική τους κατάσταση και το σύστημα κράτησης, ενώ δεν υπάρχουν διερμηνείς. 

Επιπλέον, οι μετανάστες παραπονούνταν συστηματικά στις ομάδες των ΓΧΣ ότι λάμβαναν ανεπαρκή ιατρική φροντίδα και ότι είχαν δυσκολίες στην επικοινωνία τους με τους γιατρούς. Οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο που κρατούνταν και στα τρία κέντρα κράτησης ανέφεραν συχνά ότι τους μεταχειρίζονταν «σαν σε ζώα». Όπως είπε και ένας κρατούμενος μετανάστης στους ΓΧΣ: «Πώς μπορώ να ζήσω εδώ; Αυτό το μέρος είναι για τα ζώα. Κοιτάζω τα πρόσωπα όλων εδώ μέσα και βλέπω μόνο θάνατο».

Κατά τη διάρκεια της παρέμβασής τους στα τρία κέντρα κράτησης, οι ΓΧΣ έγιναν μάρτυρες των αρνητικών επιπτώσεων που έχει ο εγκλεισμός στην ψυχική υγεία και τη γενικότερη κατάσταση των μεταναστών και αιτούντων άσυλο και εξέφρασαν τις ανησυχίες τους στις αρχές ζητώντας τους να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης.
Οι ΓΧΣ καλούν τις ελληνικές αρχές να εξετάσουν προσεκτικά τις επιπτώσεις της κράτησης στη γενική κατάσταση των μεταναστών και αιτούντων άσυλο και να εξετάσουν εναλλακτικά της κράτησης μέτρα, ειδικά για τις ευάλωτες ομάδες. Τα σχέδια της ελληνικής κυβέρνησης να δημιουργήσει κέντρα πρώτης υποδοχής για τους νεοεισερχόμενους μετανάστες χωρίς έγγραφα είναι ένα θετικό πρώτο βήμα και θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή. Η κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίσει ότι οι συνθήκες και οι υπηρεσίες που παρέχονται σε αυτά τα κέντρα είναι σύμφωνες με τα διεθνή πρότυπα, ενώ ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην παροχή των κατάλληλων ιατρικών υπηρεσιών και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο που είναι υπό κράτηση θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ανθρώπινο και αξιοπρεπή τρόπο, ενώ θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα παροχής ασύλου σε όσους το επιθυμούν.

Οι ΓΧΣ παρείχαν ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε μετανάστες και αιτούντες άσυλο σε τρία κέντρα κράτησης, στην Παγανή στη Λέσβο, στο Φυλάκιο στον Έβρο και στη Βέννα στη Ροδόπη, από τον Αύγουστο του 2009. Οι ομάδες των ΓΧΣ αποτελούνταν από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και διερμηνείς που επισκέπτονταν συχνά τα κέντρα κράτησης. Η ψυχοκοινωνική υποστήριξη παρεχόταν μέσα από ατομικές και ομαδικές συμβουλευτικές συνεδρίες. Οι ψυχολόγοι των ΓΧΣ παρείχαν υποστήριξη σε 305 ασθενείς σε 381 ατομικές συνεδρίες, ενώ πραγματοποιήθηκαν επίσης 79 ομαδικές συνεδρίες και 258 συνεδρίες παιγνιοθεραπείας. Οι ΓΧΣ ολοκλήρωσαν τις δραστηριότητές τους στα κέντρα κράτησης στα τέλη Μαΐου 2010.