Κιργιστάν : Η φυματίωση πίσω από τα σίδερα της φυλακής - Ερωτήματα ηθικής φύσεως

Ποιες είναι οι ηθικής φύσεως προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα πρόγραμμα παροχής βοήθειας σε ασθενείς με φυματίωση στις φυλακές του Κιργιστάν;

Εργαζόμουν ως ιατρός σε φυλακές στην Αυστρία για 25 χρόνια και έχω ασχοληθεί πολύ με το ζήτημα της ηθικής στην ιατρική. Τώρα, σχετικά με τη δουλειά μας στις φυλακές του Κιργιστάν, υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα ερωτήματα: Πώς μπορεί μια ανθρωπιστική οργάνωση να συνεργαστεί με σωφρονιστικούς υπαλλήλους, όταν οι φυλακισμένοι, δηλαδή αυτοί τους οποίους θέλουμε να βοηθήσουμε, είναι φυσικό να τους θεωρούν εχθρούς; Πώς αντιλαμβάνονται οι ασθενείς μας αυτή τη συνεργασία; Πώς θα αντιμετωπίσουμε τον ανεπίσημο μηχανισμό που έχουν δημιουργήσει οι φυλακισμένοι και ο οποίος σχεδόν ελέγχει τη ζωή στη φυλακή; Πώς αντιδρά μια φτωχή κοινωνία στο γεγονός ότι παρέχουμε βοήθεια σε φυλακισμένους και όχι σε άλλες ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας; Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι μια θεραπεία που ξεκινάει στη φυλακή μπορεί να ολοκληρωθεί μετά την απελευθέρωση του κρατούμενου; Και ένα ερώτημα ιατρικής φύσεως: Μπορούμε να σταματήσουμε μια επιδημία επικεντρωμένοι στις φυλακές, οι οποίες αποτελούν την πιο ευρεία εστία μόλυνσης;

Τι απαντήσεις έχετε να δώσετε;

Υπάρχουν κάποιες θετικές πλευρές: Έχω διαπιστώσει ότι οι φυλακισμένοι θεωρούν ανεξάρτητους και ουδέτερους τους ΓΧΣ, και κατ’ επέκταση το ρόλο τους. Η δουλειά μας σημαίνει βελτίωση της ποιότητας ζωής των ευεργετούμενων. Κάποιοι φυλακισμένοι μου είπαν πως το ιατρικό προσωπικό του Υπουργείου Δικαιοσύνης τώρα τους συμπεριφέρεται πολύ καλύτερα, πιο ανθρώπινα. Υπάρχουν όμως δύο προβλήματα που σχετίζονται με αυτό το ζήτημα, τα οποία δεν μπορούμε να επιλύσουμε μόνοι μας ως ανθρωπιστική οργάνωση. Το πρώτο αφορά το διαχωρισμό των φυλακισμένων που νοσούν από τους υπόλοιπους, ενώ το δεύτερο αφορά την ανεπίσημη ιεραρχία μεταξύ των φυλακισμένων η οποία καθιστά αυτό το διαχωρισμό ακόμα πιο δύσκολο. Επίσης τα κρατητήρια δεν διαχωρίζονται από τους χώρους όπου διαμένουν οι φυλακισμένοι κατά τη μεταφορά τους. Πρέπει να διαχωρίζονται οι ασθενείς με φυματίωση από αυτούς που δεν έχουν μολυνθεί. Η περίθαλψη ασθενών με φυματίωση που εμφανίζει ανθεκτικότητα σε κάποια φάρμακα είναι πιο δύσκολη. Πρέπει να διαχωρίζονται από τους υπόλοιπους ώστε να αποφευχθεί η μετάδοση της νόσου. Ακόμα και στα μέρη όπου οι ΓΧΣ λειτουργούμε προγράμματα, ο διαχωρισμός μεταξύ των μολυσμένων από τους μη μολυσμένους γίνεται μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Μπορείτε να εξηγήσετε πώς λειτουργεί η ανεπίσημη ιεραρχία της φυλακής;

Οι φυλακές της Κιργισίας εμφανίζουν μια ισχυρή ιεραρχία μεταξύ των φυλακισμένων, η οποία προέρχεται από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το σύστημα συχνά συνεργάζεται ανεπίσημα με τη διοίκηση. Τη στιγμή που οι αρχές δεν έχουν πάντα τα μέσα να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες των φυλακισμένων, αυτό το ανεπίσημο σύστημα αναλαμβάνει δράση και πολλές φορές είναι πιο ισχυρό από τη διοίκηση. Ο «Μαύρος Αρχηγός» βρίσκεται στην κορυφή. Δημιουργεί και επιβάλλει τους άγραφους κανόνες. Λαμβάνει ένα μερίδιο από όλα τα έσοδα και μοιράζει αγαθά και χάρες σε όσους βρίσκονται από κάτω. Οι επαγγελματίες εγκληματίες, που αποτελούν την «ελίτ» του συστήματος, τον υπηρετούν. Λίγο πιο κάτω βρίσκονται οι μικροεγκληματίες. Μετά έρχονται αυτοί που συνεργάζονται με τις αρχές. Στη βάση της ιεραρχίας βρίσκονται οι απόβλητοι. Για παράδειγμα, κάποιος γίνεται απόβλητος αν παραβεί τους άγραφους κανόνες – οπότε κάνει τις αγγαρείες, όπως να καθαρίσει τις τουαλέτες. Οι απόβλητοι είναι διαχωρισμένοι από τους υπόλοιπους φυλακισμένους• ζουν στις χειρότερες συνθήκες, με άθλια υγιεινή και συχνά χωρίς πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα, ενώ μερικές φορές υφίστανται σεξουαλική βία απ’ όσους βρίσκονται ψηλότερα στην ιεραρχία.

Τι επιπτώσεις έχει αυτό στη θεραπεία της φυματίωσης;

Αυτό το ανεπίσημο σύστημα δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη δουλειά μας. Ο απαραίτητος διαχωρισμός των ασθενών από τους υγιείς γίνεται ακόμα πιο δύσκολος. Από την άλλη πλευρά, αυτή η ιεραρχία θέτει τους ΓΧΣ μπροστά από ένα ηθικό δίλημμα: δεν μπορούμε να αποδεχτούμε αυτό το απάνθρωπο σύστημα, που βασίζεται στη βία και την περιφρόνηση, και σίγουρα δεν μπορούμε να συνεργαστούμε με αυτό. Εντούτοις, ο μόνος τρόπος να υλοποιήσουμε το ιατρικό πρόγραμμά μας στις φυλακές είναι με το να αποδεχτούμε αυτή την ιεραρχία. Χρειάζεται να κινούμαστε με υπερβολική περίσκεψη και με συνεχόμενη ενδοσκόπηση για να χειριστούμε αυτή την κατάσταση. Για παράδειγμα, για να παρέχουμε ίδια ιατρική φροντίδα στους φυλακισμένους που βρίσκονται χαμηλά στην ιεραρχία με αυτούς που βρίσκονται ψηλά, χρειαζόμαστε την κατανόηση της «ελίτ» ότι η περίθαλψη ασθενών με φυματίωση που βρίσκονται χαμηλά στην ιεραρχία θα ωφελήσει ολόκληρη την κοινότητα της φυλακής.

Με δεδομένες αυτές τις δυσκολίες, γιατί οι ΓΧΣ αποφάσισαν να λειτουργήσουν προγράμματα φυματίωσης σε φυλακές της Κιργισίας;

Δύο είναι οι λόγοι. Πρέπει να θεωρήσουμε τη ραγδαία αύξηση της πολυανθεκτικής φυματίωσης ως ιατρικό επείγον, και στις φυλακές μεταδίδεται ιδιαίτερα γρήγορα. Άλλος λόγος είναι ότι έχουμε την ευκαιρία να βοηθήσουμε το πιο ευάλωτο τμήμα της κοινωνίας. Και τα δύο εναρμονίζονται με το Καταστατικό και τις αρχές των ΓΧΣ.

Υπάρχει κίνδυνος η φυματίωση να εξαπλωθεί από τις φυλακές στον έξω κόσμο;

Η φυματίωση είναι η ασθένεια των φτωχών. Θεριεύει εκεί όπου οι άνθρωποι με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, λόγω υποσιτισμού, ζουν σε άσχημες συνθήκες υγιεινής και σε μεγάλη εγγύτητα μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει στις φυλακές, οι οποίες αποτελούν το «επίκεντρο» για τη διάδοση της φυματίωσης: η επικράτηση της φυματίωσης είναι περίπου 30 φορές υψηλότερη στις φυλακές σε σύγκριση με το συνολικό πληθυσμό. Οι πιθανότητες να νοσήσει κάποιος στη φυλακή είναι περισσότερες απ’ ό,τι έξω από τη φυλακή. Οι αποφυλακισμένοι που δεν ολοκλήρωσαν τη θεραπεία τους συχνά δεν μπορούν να τη συνεχίσουν, γεγονός που με τη σειρά του αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης ανθεκτικής φυματίωσης και περαιτέρω μόλυνσης με ανθεκτικά στελέχη του ιού.

Πώς έχει η κατάσταση σχετικά με την πολυανθεκτική φυματίωση;

Αυτή τη στιγμή περιθάλπουμε 50 ασθενείς με πολυανθεκτική φυματίωση στο πρόγραμμά μας. Τα ποσοστά επικράτησης της ασθένειας στις φυλακές της Κιργισίας είναι πολύ υψηλά. Το 23% του συνόλου των ασθενών εμφανίζουν πολυανθεκτική φυματίωση. Η μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης ανθεκτικότητας βρίσκεται στα συνωστισμένα κέντρα όπου κρατούνται όσοι δεν έχουν δικαστεί ακόμα. Σπάνια παρέχεται θεραπεία χωρίς διακοπή• όσοι έχουν πολυανθεκτική φυματίωση δεν διαχωρίζονται από τους υπόλοιπους φυλακισμένους. Αυτά τα κέντρα δεν έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί να μείνει κάποιος εκεί για αρκετές ημέρες. Κάποιοι κρατούμενοι παραμένουν εκεί για δύο χρόνια πριν δικαστούν. Πολλοί απ’ αυτούς που έχουν αποφυλακιστεί εγκαταλείπουν τη θεραπεία λόγω έλλειψης υποστήριξης από τα δημόσια κέντρα υγείας. Συνεπώς ο κίνδυνος εμφάνισης ανθεκτικότητας αυξάνεται ακόμα περισσότερο. Μέσα από τα προγράμματά μας, οι ΓΧΣ βελτιώνουμε το σύστημα εντοπισμού ασθενών σε αρκετές φυλακές, διασφαλίζουμε την προμήθεια, την ποιότητα και τον έλεγχο στη διαχείριση των φαρμάκων κατά της φυματίωσης, παρέχουμε τον εργαστηριακό εξοπλισμό για τη διάγνωση της ανθεκτικής φυματίωσης, θέσαμε σε εφαρμογή κανόνες αποκατάστασης και διαχωρισμού με στόχο να μειώσουμε την περαιτέρω μετάδοση της φυματίωσης καθώς και της πολυανθεκτικής της μορφής, ξεκινήσαμε την παροχή θεραπείας κατά της πολυανθεκτικής φυματίωσης σε μια φυλακή και επίσης δεσμευτήκαμε να εξασφαλίζουμε τη συνέχεια της θεραπείας της φυματίωσης των αποφυλακισμένων στις κοινότητες, μέσω επαφών μας με κάθε σχετικό κέντρο υγείας για καθέναν πρώην φυλακισμένο που είχε ξεκινήσει θεραπεία φυματίωσης.

Πώς υποδέχτηκε το πρόγραμμά μας ο πληθυσμός της Κιργισίας;

Η αντιλήψεις που υπάρχουν ανάμεσα στον πληθυσμό για το έργο μας δεν είναι πάντα θετικές. Οι Κιργίσιοι δεν κατανοούν συχνά γιατί παρέχουμε βοήθεια στους φυλακισμένους και όχι στο φτωχό πληθυσμό. Συνεπώς προσπαθούμε να τους εξηγήσουμε τους λόγους που είναι τόσο σημαντικό για μας να έχουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα. Πρόσφατα οργανώσαμε μια έκθεση φωτογραφίας για το πρόγραμμα των ΓΧΣ στο Μπισκέκ (Bishkek) για να ενδυναμώσουμε τη διαδικασία ευαισθητοποίησης.

Ποια είναι τα συμπεράσματά σας για το πρόγραμμα φυματίωσης στο Κιργιστάν;

Αν και το πρόγραμμα των ΓΧΣ στις φυλακές της Κιργισίας βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, μπορούμε ήδη να αντιληφθούμε μια θετική επίδραση πάνω στην υγεία και την ποιότητα ζωής των φυλακισμένων ασθενών με φυματίωση. Έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε, αν και ακόμα δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία, ότι αυτό θα έχει θετικά αποτελέσματα όχι μόνο στην επιδημία φυματίωσης στο σωφρονιστικό σύστημα, αλλά και στην κοινωνία εν γένει. Αν μπορέσουμε να παράσχουμε τα απαραίτητα στοιχεία, αυτό το πρόγραμμα θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση σε άλλες χώρες με παρόμοιες συνθήκες. Είμαι πεπεισμένος ότι οι ΓΧΣ οφείλουμε να συνεχίσουμε αυτό το πρόγραμμα με όλες μας τις δυνάμεις, την αφοσίωση και την υπομονή που το προσωπικό μας έχει επιδείξει μέχρι τώρα.