Κάλα-Αζάρ: Ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση στις κάστες της Ινδίας

Τα θύματά του είναι συνήθως πολύ φτωχά και προέρχονται από τους Μουζαχάρ (Musahar) που αποτελούν μία από τις κατώτερες κάστες – τους φτωχούς των φτωχών. Λόγω της αδιάκοπης απομόνωσής τους, η πρόσβασή τους στην ιατρική περίθαλψη απαιτεί συνεχείς προσπάθειες για την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας. H Αϊτάνα (Aitana), μια Ισπανίδα νοσοκόμα από τη Βαλένθια (Valencia) που μόλις επέστρεψε από την αποστολή των ΓΧΣ στην Ινδία, περιγράφει πώς εργάστηκε δίπλα στη Νεχά (Neha), μέλος του ντόπιου προσωπικού των ΓΧΣ, για να προσεγγίσουν τους Μουζαχάρ και μιλάει για τις συνθήκες στις οποίες αυτοί οι άνθρωποι ζουν. Αυτή είναι η λιγότερο ορατή πλευρά της Ινδίας.

Στις 16 Ιουλίου ξεκινήσαμε να περιθάλπουμε ασθενείς στο νοσοκομείο Σαντάρ (Sadar) στο Χατζιπούρ (Hajipur), στην περιφέρεια Βαϊσάλι (Vaishali), στο Μπιχάρ. Είχα φτάσει στη χώρα στα μέσα Φεβρουαρίου και εργαζόμουν για εννέα μήνες ως νοσοκόμα στην αποστολή των ΓΧΣ. Μέρος της δουλειάς μου αφορούσε το πρόγραμμα ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, που στόχο είχε να προσεγγίσει τους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί από το Κάλα-Αζάρ και παράλληλα υποφέρουν περισσότερο από τις κοινωνικές επιπτώσεις της ασθένειας.

Κατά κύριο λόγο εξαιτίας του επαγγέλματος και του τρόπου ζωής τους, οι άνθρωποι που νοσούν από το Κάλα-Αζάρ στο Μπιχάρ είναι εκείνοι που έρχονται σε απευθείας επαφή με τα ζώα. Η εργασία στην Ινδία είναι παραδοσιακά οργανωμένη γύρω από το σύστημα των καστών, πράγμα που σημαίνει ότι κάποιες κάστες πλήττονται περισσότερο από την ασθένεια. Μια τέτοια ομάδα είναι οι Μουζαχάρ, που είναι οι φτωχότεροι και οι πιο αποκλεισμένοι σε ολόκληρο το κοινωνικό σύστημα. 

Ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους του προγράμματος ευθύς εξαρχής, και συγκεκριμένα όσον αφορά τις δραστηριότητες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, ήταν να προσεγγίσουμε τις κοινότητες των Μουζαχάρ. Οι Μουζαχάρ ονομάζονται οι Νταλίτ (Dalit) των Νταλίτ – οι πιο παρίες από τους παρίες. Το όνομά τους, Μουζαχάρ, σημαίνει «ποντικοφάγοι». Συνήθως δουλεύουν για ένα μεροκάματο στα χωράφια, όπου αμείβονται με 1 ευρώ την ημέρα για τον κόπο τους. Ζουν σε καλύβες φτιαγμένες από καλάμια και λάσπη, συχνά δεν τους ανήκει τίποτα περισσότερο από τα ρούχα που φορούν και επιζούν μαζεύοντας φρούτα από το έδαφος μετά τη συγκομιδή και κυνηγώντας ποντίκια, για τα οποία λένε ότι «μαγειρεύονται πολύ καλά».

Όπως οι άλλες κάστες, οι Μουζαχάρ ζουν σε ξεχωριστές κοινότητες, σε περιοχές τις οποίες κανείς δεν επισκέπτεται, ούτε καν οι εργαζόμενοι της κοινότητας που είναι υπεύθυνοι για τα προγράμματα υγείας για τις μητέρες και τα παιδιά. Και παραμένουν εκεί, ξεχασμένοι από τον κόσμο και ανήμποροι να επιλύσουν το παραμικρό πρόβλημα που αφορά την ύπαρξή τους πέρα από την αναζήτηση της καθημερινής τους τροφής. Όποτε κάποιος από αυτούς αρρωσταίνει, αναγκάζεται να καταφύγει σε δανειστές, οι οποίοι απαιτούν τεράστιο τόκο, βυθίζοντάς τους στα χρέη για χρόνια. Οι περισσότεροι είναι αγράμματοι και, ακόμα χειρότερα, δεν πρόκειται να μορφωθούν ποτέ, επειδή τα παιδιά των Μουζαχάρ δεν πηγαίνουν στο σχολείο, ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται δίπλα από το σπίτι τους. Λένε ότι τα άλλα παιδιά τα κοροϊδεύουν επειδή είναι βρώμικα και δεν έχουν μολύβια ή τετράδια, οπότε προτιμούν να κάνουν παρέα και να παίζουν μεταξύ τους. Σπάνια γίνονται προσπάθειες να τα ενθαρρύνουν. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ είναι κάτι πολύ συνηθισμένο στους άνδρες Μουζαχάρ, γεγονός που καθιστά τις γυναίκες υπεύθυνες για την οικογένεια, με πέντε ή έξι παιδιά, και παράλληλα αντιμέτωπες με άλλα ζητήματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία.

Στα τέλη Αυγούστου εγώ και η Νεχά, η υπεύθυνη για την ιατρική εκπαίδευση, ξεκινήσαμε να επισκεπτόμαστε κοινότητες που έχουν προσβληθεί από Κάλα-Αζάρ. Στόχος ήταν να προβάλλουμε τους ΓΧΣ και το πρόγραμμά μας και να ενημερώσουμε τους κατοίκους για το Κάλα-Αζάρ. Σε γενικές γραμμές οι κοινότητες μας υποδέχονταν καλά, υπό την προϋπόθεση ότι μας συνόδευε κάποιος τον οποίο είχαν περιθάλψει οι ΓΧΣ ή ένας υπάλληλος της κοινότητας διορισμένος από το υπουργείο Υγείας ή μια τοπική μη κυβερνητική οργάνωση. Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρήσαμε ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι μας πήγαιναν στις κοινότητες των κατώτερων καστών, αλλά «ξεχνούσαν» τους Μουζαχάρ. Συνήθως προσεγγίζαμε τους Μουζαχάρ μέσω ασθενών τους οποίους είχαμε περιθάλψει και μέσω μίας τοπικής μη κυβερνητικής οργάνωσης. 

Η κύρια διαφορά που εντοπίσαμε καθώς ενημερώναμε τις διάφορες κάστες ήταν στις αντιδράσεις των ανθρώπων όταν τους λέγαμε να επισκεφτούν το νοσοκομείο εφόσον πίστευαν ότι πάσχουν από Κάλα-Αζάρ. Τα άτομα στις πιο φτωχές κάστες ήταν εξαιρετικά απρόθυμα να το κάνουν, επειδή η εμπειρία τους τους έλεγε ότι θα τους κακομεταχειριστούν, στέλνοντάς τους από τον Άννα στον Καϊάφα, χωρίς αιτιολόγηση και χωρίς αποτέλεσμα στο τέλος. Η Νεχά δυσκολεύτηκε πολύ να τους πείσει ότι οι ΓΧΣ θα τους παρείχαμε σωστή περίθαλψη και μάλιστα δωρεάν.  

Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ήταν να κάνουμε τους Μουζαχάρ να ενδιαφερθούν αρκετά ώστε να ακούσουν αυτά που είχαμε να τους πούμε. Είναι κατανοητός ο σκεπτικισμός τους απέναντι σε κάποιον που θέλει να τους βοηθήσει, ή ίσως το Κάλα-Αζάρ να μην αποτελεί για αυτούς παρά μόνο ένα ακόμα πρόβλημα στη μακριά λίστα των προβλημάτων τους. Η “tolla” (γειτονιά) των Μουζαχάρ είναι συχνά η πρώτη στην περιοχή που θα πλημμυρίσει, όμως εμείς κατά την περίοδο των μουσώνων συνεχίσαμε τις επισκέψεις μας. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ από τους άνδρες ήταν αδιαμφισβήτητη κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων και υπήρξαν μερικά περιστατικά όπου κάποιοι μας επιτέθηκαν φραστικά. Το ζήτημα λυνόταν συχνά με την παρέμβαση κάποιου άλλου από την κοινότητα, που τους ζητούσε να κάνουν ησυχία για να μας αφήσουν να μιλήσουμε. Η Νεχά, με τη δυνατή της φωνή και τη γεμάτη αυτοπεποίθηση στάση της, ενίσχυε τη θέση μας.

Ένα από τα πράγματα που πάντα «πονάνε», ανεξάρτητα από το πόσο συχνά τα βλέπει κανείς, είναι όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τους άλλους με γνώμονα την κάστα στην οποία ανήκουν. Οι Μουζαχάρ τυγχάνουν της χειρότερης αντιμετώπισης, και πιστεύω ότι αυτό γίνεται ακόμα πιο εμφανές όταν κάποιος έξω από το σύστημα στο οποίο ανήκουν, για παράδειγμα κάποιος διεθνής εθελοντής, τους συμπεριφέρεται με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες τους. Μια μέρα, ένας από τους εθελοντές μας κρατούσε ένα μωρό στην αγκαλιά του, όταν μια γυναίκα που περνούσε από κει εξέφρασε τη χαρά της που έβλεπε κάποιον να νοιάζεται για τα παιδιά της. Αυτό το σχόλιο έφερε στην επιφάνεια την έκταση του κοινωνικού αποκλεισμού που υφίστανται οι Μουζαχάρ. Παράλληλα, όμως, η στάση της πλειονότητας χαρακτηρίζεται από παραίτηση που συνοψίζεται στη φράση «αυτή είναι η μοίρα που μου έτυχε». Μερικοί μάλιστα πιστεύουν ότι είναι προτιμότερο να μην προσπαθήσουν να αλλάξουν κάτι, επειδή φοβούνται ότι στην επόμενη ζωή θα μετενσαρκωθούν σε κάτι χειρότερο, για παράδειγμα σε ποντίκι.

Το να εργάζεται κανείς στην Ινδία αποτελεί τεράστια πρόκληση, όχι μόνο για τις περιχαρακωμένες με κόκκινη ταινία περιοχές του αποκλεισμού, αλλά και επειδή το κοινωνικό σύστημα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο και μοναδικό. Το σύστημα των καστών παραμένει ακόμα ακλόνητο και ο αποκλεισμός είναι μεγάλος, με τις κατώτερες κάστες να εμποδίζονται ή να τους απαγορεύεται αυστηρά η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και σε εγκαταστάσεις όπως είναι οι πηγές πόσιμου νερού ή οι ναοί. Τώρα περιθάλπουμε μερικούς Μουζαχάρ στο πρόγραμμα για το Κάλα-Αζάρ, ενώ όσο περισσότερο δουλεύουμε με τις κοινότητες, τόσο περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε μας για να τους προσφέρουμε σωστή περίθαλψη.

Εντούτοις, παραμένει να κατακτήσουμε έναν ακόμα στόχο: να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των Μουζαχάρ, οι περισσότεροι από τους οποίους πιστεύουν ότι κανείς δεν νοιάζεται γι’ αυτούς. Αυτή η πεποίθηση ίσχυε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα κι είναι καιρός πλέον να αλλάξει.

• Στην αποστολή των ΓΧΣ στην Ινδία συμμετέχουν 10 διεθνείς εθελοντές και 25 άτομα ντόπιο προσωπικό, μεταξύ των οποίων γιατροί, νοσοκόμες, τεχνικοί, διοικητικοί, τεχνικοί εργαστηρίων, οδηγοί κ.λπ.