Χολέρα στη Ζιμπάμπουε: Η ιστορία μίας νοσηλεύτριας των ΓΧΣ

Ένας γρήγορος δολοφόνος

Το ν’ αντιμετωπίζει κανείς την χολέρα, είναι διαφορετικό από το ν’ αντιμετωπίζει άλλες επείγουσες καταστάσεις, τις οποίες έχω επίσης γνωρίσει. Κι αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη ασθένεια τόσο διαφορετική, είναι η ταχύτητά της. Όταν βρίσκεσαι σε μια περιοχή όπου πολλοί άνθρωποι είναι άρρωστοι από χολέρα, ή μπαίνεις μέσα σε μια κλινική ασφυκτικά γεμάτη με ασθενείς από χολέρα, ξέρεις ότι πολύ σύντομα θα χαθούν ζωές. Η χολέρα μπορεί να σκοτώσει μέσα σε μερικές ώρες εξαιτίας της αφυδάτωσης, οπότε πρέπει να λάβεις πολύ γρήγορα αποφάσεις. Αύριο μπορεί να είναι πολύ αργά. Αυτό, αποτελούσε διαφορετικό τρόπο σκέψης για μένα, από προηγούμενες εμπειρίες μου σε θέματα επειγουσών καταστάσεων. Την ίδια στιγμή, έπρεπε να λαμβάνουμε συνετές αποφάσεις. Η χολέρα κυριαρχούσε κυριολεκτικά σε ολόκληρη τη χώρα, κι έπρεπε να είμαστε συνεπείς στην υποστήριξη που δίναμε.

Οι ασθενείς με χολέρα κείτονται τελείως ακίνητοι στα κρεβάτια τους, ενόσω οι ενδοφλέβιες σταγόνες που τους ενυδατώνουν ξανά τρέχουν γρήγορα. Μπορεί κανείς να δει πόσο εξαντλημένοι είναι. Συχνά μπορείς να πεις απλά και μόνο κοιτάζοντάς τους, πόσο αφυδατωμένοι είναι. Τα μάτια τους είναι βαθουλωμένα, και το ασπράδι των ματιών τους μπορεί να φαίνεται ακόμη κι όταν τα μάτια τους είναι κλειστά.

Μια μέρα στη ζωή των κατοίκων

Χρησιμοποιούσαμε διάφορες στρατηγικές για να βοηθήσουμε όσο περισσότερους ανθρώπους μπορούσαμε, στη μεγάλη, ως επί το πλείστον αγροτική επαρχία όπου εργαζόμασταν. Ήμουν μέλος μιας εξερευνητικής ομάδας, η οποία επισκεπτόταν αγροτικές περιοχές που είχαν πληγεί από τη χολέρα, προκειμένου ν’ αποφασίσει κατά πόσον χρειαζόταν να επέμβουν οι ΓΧΣ. Μερικές φορές μάλιστα, πηγαίναμε και σε περιοχές όπου δεν ξέραμε αν τις μάστιζε η χολέρα, απλά και μόνο για να δούμε τι κατάσταση επικρατούσε. Έπρεπε να διανύουμε μακρινές αποστάσεις, και μερικές φορές κοιμόμασταν στα χωριά.

Μου άρεσε πραγματικά να βρίσκομαι στην ύπαιθρο γιατί οι άνθρωποι ήταν φιλικοί, αλλά ποτέ δεν ξεκουραζόμουν, γιατί πάντοτε περιμέναμε ν’ αντιμετωπίσουμε άλλη μια κοινότητα που είχε πληγεί από χολέρα. Οι δρόμοι στην ύπαιθρο ήταν πραγματικά πολύ κακοί. Μερικές φορές έπρεπε να παλέψουμε ακόμη και με αυτοκίνητα 4x4. Μπορώ να φανταστώ πόσο δύσκολο ήταν για τους ντόπιους, οι οποίοι είχαν μονάχα ένα κάρο που το έσερνε ένα γαϊδούρι, να μεταφέρουν τον άρρωστο σ’ ένα κέντρο υγείας.

Οι άνθρωποι στα χωριά ήταν πολύ ήρεμοι όταν φθάναμε. Τα παιδιά ήταν διαφορετικά βέβαια. Γελούσαν, μας έδειχναν, και χαχάνιζαν όταν μας άγγιζαν.

Αν δεν υπήρχε κέντρο υγείας στην περιοχή, στήναμε τη δική μας μονάδα θεραπείας της χολέρας, πράγμα που γινότανε συχνά στα παλιά αγροκτήματα που κάλυπταν τεράστιες εκτάσεις μέσα στην ζούγκλα. Μεταφέραμε τον απαραίτητο εξοπλισμό μέσα στο αυτοκίνητο – και οργανωνόμασταν με εφόδια όπως πλαστικά καλύμματα, κουβάδες διαφόρων μεγεθών, χλώριο, εξοπλισμό καθαρισμού, και προστατευτικά ρούχα (ποδιές, μπότες), μαζί με ιατρικά εφόδια: ορό ενυδάτωσης, άλατα ενυδάτωσης δια στόματος, σετ ενδοφλέβιας παροχής υγρών, αντιβιοτικά, γάντια και κιτ πρώτων βοηθειών.

Αν στην περιοχή υπήρχε κέντρο υγείας, τότε προχωρούσαμε σε βελτιώσεις του έτσι ώστε οι ντόπιοι να μπορούν ν’ απομονώνουν με το σωστό τρόπο τους ασθενείς με χολέρα. Εκπαιδεύαμε το προσωπικό, για να μπορεί να ξεχωρίζει τους ασθενείς με χολέρα από άλλους, που έπασχαν από άλλη διαρροϊκή ασθένεια, και να εκτιμά ποιοι χρειάζονταν επείγουσα περίθαλψη.

Βρήκαμε πολλούς ασθενείς σε πολύ σοβαρή κατάσταση. Πολλοί ήταν αναίσθητοι, με πολύ αδύναμους καρδιακούς παλμούς. Κι ύστερα, όταν περνούσαν μερικές ώρες θεραπείας με ενδοφλέβιο ορό, μπορούσαν να κάθονται και να μιλούν. Πραγματικά αισθάνεσαι με ποιον τρόπο σώζεις ζωές, και υπάρχουν τόσοι πολλοί άρρωστοι που συναντάς σ’ αυτή την κατάσταση. Οι περισσότεροι ασθενείς μένουν στο κέντρο για 2-3 μέρες, κι έπειτα επιστρέφουν στα σπίτια τους απόλυτα θεραπευμένοι.

Αλλά ακόμα και τότε, ήταν πολύ θλιβερό για μας το να βρισκόμαστε εκεί. Υπήρχαν πολλοί άρρωστοι τους οποίους δεν ήμασταν ικανοί να σώσουμε, καθώς η χολέρα ήταν εξαπλωμένη σε όλες τις επαρχίες, και πλήττονταν πολλά χωριά. Ορισμένες φορές φτάναμε πολύ αργά – η χολέρα είχε ήδη ‘κάψει’ το χωριό όταν φθάναμε. Κι αυτό ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα – οι αποστάσεις είναι τεράστιες, κι εμείς δεν μπορούσαμε να τους προφθάσουμε όλους εγκαίρως.

Οι μέρες ήταν μεγάλες. Με φυσιολογικούς ρυθμούς εργαζόμασταν κάθε μέρα μέχρι μετά τα μεσάνυχτα. Και κάθε μέρα ήταν απρόβλεπτη, κατά τρόπον ώστε να πρέπει να βγάλεις όση περισσότερη δουλειά μπορούσες, σε καθημερινή βάση. Είχαμε την τάση να παραμένουμε ξύπνιοι μέχρι αργά τη νύχτα, για ν’ αποτελειώσουμε τη δουλειά της ημέρας.

Το καλωσόρισμα από την κοινότητα

Αισθανόμασταν ότι μας υποδέχονταν με πολλή χαρά στις διάφορες κοινότητες. Οι άνθρωποι είχαν υποφέρει για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να έχουν λάβει ιδιαίτερη βοήθεια από τη διεθνή κοινότητα, οπότε πιστεύω ότι οποιοδήποτε είδος βοήθειας θα γινόταν αποδεκτό. Ήταν πολύ ανοιχτοί, και συνειδητοποιούσαν την ανάγκη βοήθειας για να καταπολεμήσουν την ασθένεια. Πηγαίναμε με αυτοκίνητο σε απομονωμένα χωριά, όπου συναντούσαμε πάντα πολύ φιλόξενους χωρικούς, οι οποίοι με προθυμία μοιράζονταν μαζί μας τις πληροφορίες μας και τις ανησυχίες μας.

Οι νοσηλευτές που εργάζονταν στα τοπικά κέντρα υγείας, ήταν συνήθως πολύ ευγνώμονες για την υποστήριξή μας. Οι περισσότεροι ανάμεσά τους δεν διέθεταν κανέναν εξοπλισμό, και δεν είχαν εφοδιαστεί με τα απαραίτητα φάρμακα επί μεγάλο χρονικό διάστημα, οπότε η εκπαίδευση που τους παρείχαμε και οι δωρεές σε υλικό άλλαζαν κατά πολύ την καθημερινή εργασία τους.

Εκπαιδεύοντας τους ανθρώπους για τη χολέρα

Κατάλαβα πόσο σπουδαία ήταν η εκπαίδευση των ανθρώπων γύρω από το πώς να προλαμβάνουν τη χολέρα, όταν συνειδητοποίησα ότι πέθαιναν επειδή δεν διέθεταν τις απαραίτητες πληροφορίες. Δεν ήξεραν πώς μεταδίδεται η χολέρα, κι έτσι δεν μπορούσαν να λάβουν προληπτικά μέτρα.

Χρησιμοποιούσα κάθε ευκαιρία για να μιλώ στους αρχηγούς των κοινοτήτων σχετικά με την χολέρα, και να τους δίνω να καταλάβουν πώς μπορούσαν να βοηθήσουν στο σταμάτημα της νόσου στα ίδια τους τα χωριά. Αν είχαμε χρόνο μάλιστα, ζητούσαμε από τον αρχηγό να μαζέψει ολόκληρη την κοινότητα, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εξηγήσουμε σε όλους τους ανθρώπους τι ήταν η χολέρα, πώς μπορούσαν να την προλάβουν, και τι έπρεπε να κάνουν όταν ένας άνθρωπος αρρώσταινε. Επίσης, τους ζητήσαμε να συμφωνήσουν γύρω από το ποιος θα παρείχε μια ‘άμαξα με γαϊδουράκι πρώτων βοηθειών’ για το χωριό, εφόσον οι περισσότεροι άνθρωποι δεν διέθεταν κανένα μέσο μεταφοράς.

Το γεγονός ότι μαθαίναμε στους ανθρώπους πώς να λαμβάνουν προφυλάξεις εναντίον της χολέρας, ήταν πολύ καλό. Στην αρχή, πολλοί άνθρωποι πέθαιναν σε μια κοινότητα, χωρίς να πάνε σε κέντρο υγείας, ενώ άλλοι έφθαναν εκεί σε πολύ σοβαρή κατάσταση. Μετά την εκπαίδευση, οι άνθρωποι πήγαιναν στα κέντρα υγείας πολύ νωρίτερα, και σπάνια πέθαιναν σε μια κοινότητα. Επίσης οι κηδείες των ανθρώπων που πέθαιναν από χολέρα παρακολουθούνταν από προσωπικό υγείας, το οποίο βοηθούσε στη διασφάλιση του γεγονότος ότι η χολέρα δεν θα εξαπλωνόταν εκεί – οι κηδείες των θυμάτων από χολέρα είναι μια κύρια πηγή μόλυνσης στην ύπαιθρο, καθώς οι άνθρωποι αγγίζουν το σώμα, και μετά τρώνε μαζί.

Πώς με άλλαξε η αντιμετώπιση της χολέρας

Η εμπειρία με άλλαξε οριστικά. Προτού έρθω στην Ζιμπάμπουε, δεν είχα φανταστεί πόσο σκληρή είναι η χολέρα, για μένα ήταν απλώς μια λοιμώδης διαρροϊκή νόσος. Τώρα ξέρω τι καταστροφή κουβαλά μαζί της. Το πόσο υποφέρουν οι άνθρωποι απ’ αυτήν, μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Πολύ περισσότερες ζωές θα σώζονταν, αν έφθανε στην χώρα περισσότερη διεθνής βοήθεια.

Νομίζω ότι αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση, ήταν η συνάντηση με γονείς οι οποίοι είχαν χάσει ολόκληρη την οικογένειά τους. Μπορούσαν να είναι απόλυτα σιωπηλοί, αλλά τα μάτια τους μιλούσαν για τον πόνο και την απελπισία τους. Πιστεύω ότι πολλοί απ’ αυτούς ένιωθαν ένοχοι που δεν είχαν φέρει τα άρρωστα μέλη της οικογένειάς τους στις υπηρεσίες υγείας πιο νωρίς. Αλλά τα εμπόδια είναι τόσα πολλά: Έλλειψη χρημάτων, έλλειψη μεταφορικών μέσων, έλλειψη γνώσεων, τεράστιες αποστάσεις. Είναι τόσο εύκολο να κάνει κανείς τον κριτή, σε τελευταία ανάλυση.

Πάντα θα θυμάμαι όλους τους ανθρώπους, ήταν τόσο φιλικοί, με καλή διάθεση και συνετοί. Δεν μπορώ να φανταστώ, πώς είναι δυνατόν να έχεις πάντα καλή διάθεση κάτω από τέτοιες απελπιστικές συνθήκες, αλλά με κάποιο τρόπο αυτοί οι άνθρωποι τα κατάφερναν. Διέθεταν αποφασιστικότητα, και δεν ήταν καθόλου έτοιμοι να το βάλουν κάτω.

Ζωή ή θάνατος για μια μητέρα και τα έξι παιδιά της – μια ιστορία χολέρας

Ξύπνησα τη νύχτα από ένα τηλεφώνημα, από μια νοσοκόμα που έκανε την νυχτερινή της βάρδια, και στην οποία είχαν πει ότι κάποιος είδε τέσσερα παιδιά στο δρόμο, πολύ άρρωστα για να μπορέσουν να συνεχίσουν το δρόμο τους μέχρι τη κοντινότερη μονάδα θεραπείας της χολέρας.

Εδώ οι νύχτες είναι κατασκότεινες. Δεν ξέραμε που βρίσκονταν τα παιδιά, ενώ κατά δεύτερο λόγο τη νύχτα επιβάλλεται απαγόρευση κυκλοφορίας, οπότε έπρεπε να περιμένουμε μέχρι να ξημερώσει, για να πάμε να τα ψάξουμε. Οι ώρες κυλούσαν αργά, ενώ εγώ φανταζόμουν τα παιδιά να κείτονται άρρωστα, φοβισμένα και αβοήθητα, ολομόναχα μέσα στο σκοτάδι.

Προετοιμάστηκα για τα χειρότερα, και μαζί μ’ έναν ντόπιο συνάδελφο ξεκίνησα την αυγή με εξοπλισμό πρώτων βοηθειών και σάκους για τα σώματα.

Βρήκαμε τα παιδιά σ’ ένα χωριό, αφού ψάχναμε δύο ώρες – έξι παιδιά και μια μητέρα, οι οποίοι ήταν λίγο ως πολύ αναίσθητοι. Ορισμένα από τα παιδιά δεν μπορούσαν καν να σηκωθούν, ενώ τα υπόλοιπα είχαν τις αισθήσεις τους, αλλά ήταν πολύ αδύναμα για να μιλήσουν, ή να κινηθούν. Τα παιδιά κείτονταν στην αγκαλιά της μητέρας τους. Μέσα στο σπίτι βρήκαμε τον πατέρα νεκρό. Επίσης, βρήκαμε και τον γείτονά τους αναίσθητο.

Αρχίσαμε αμέσως θεραπεία με ενδοφλέβιο ορό, αλλά έπρεπε να τους μεταφέρουμε όλους επειγόντως στην κλινική. Υποθέτω ότι θα είχαν όλοι πεθάνει, αν ερχόμασταν μερικές ώρες αργότερα. Δεν υπήρχε αρκετός χώρος στο αυτοκίνητο, κι έτσι αναγκαστήκαμε να τους βάλουμε λίγο-πολύ τον ένα πάνω στον άλλο, για να κάνουμε χώρο για όλους. Έπρεπε να διανύσουμε έναν ανώμαλο δρόμο επί μια ώρα περίπου, μέχρι να φτάσουμε στο κοντινότερο κέντρο θεραπείας της χολέρας. Καθώς οδηγούσαμε, το μεταλλικό δάπεδο του αυτοκινήτου άρχισε να καίει, κι εγώ προσπάθησα να συγκεντρώσω όσο περισσότερα παιδιά μπορούσα στα γόνατά μου, ενώ ταυτόχρονα εξασφάλιζα χώρο για να μπορούν ν’ ανασαίνουν, και πρόσεχα έτσι ώστε ο ενδοφλέβιος ορός να εξακολουθεί να τρέχει. Δύο από τα παιδιά έκαναν εμετούς ανεξέλεγκτα. Αισθανόμουν τόση λύπη γι’ αυτήν την οικογένεια, που δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου, η πραγματικότητα ήταν πολύ σκληρή.

Ο γείτονας πέθανε λίγο μετά την άφιξή μας στο νοσοκομείο, αλλά η μητέρα και τα παιδιά θεραπεύτηκαν μετά από μερικές μέρες. Η μητέρα είπε ότι είχε χάσει τον άνδρα της την ίδια εκείνη νύχτα, και ότι τόσο αυτή όσο και τα παιδιά της αισθάνθηκαν άρρωστα. Ο άνδρας της και ο γείτονας είχαν συμμετάσχει σε μια κηδεία ενός θύματος χολέρας, μερικές μέρες νωρίτερα. Η μητέρα συνειδητοποίησε ότι η αρρώστια ήταν θανατηφόρα, και προσπάθησε να βρει έναν τρόπο να φτάσει στην κοντινότερη κλινική, η οποία βρισκόταν περίπου 50 χιλιόμετρα μακριά. Αλλά δεν είχε χρήματα, και οι γείτονές της δεν ήταν πρόθυμοι να την μεταφέρουν με τα κάρα τους που τα έσερναν γαϊδουράκια, επειδή φοβόνταν μήπως κολλήσουν την αρρώστια. Είπε επίσης ότι σύντομα αισθάνθηκε πολύ αδύναμη, και δεν μπορούσε πια να διανύσει την απόσταση αυτή με τα πόδια. Έτσι αφέθηκε χωρίς καμιά άλλη επιλογή, να περιμένει τον θάνατο για να έρθει και να τους ανακουφίσει. Πήγαμε και την βρήκαμε το επόμενο πρωί, και μας είπε ότι δεν πίστευε στα μάτια της όταν πρωτοείδε το αυτοκίνητο, και συνειδητοποίησε ότι ερχόμασταν γι’ αυτήν και την οικογένειά της.