Αμεροληψία και ουδετερότητα σ’ έναν κόσμο που αλλάζει

Η αμεροληψία και η ουδετερότητα αποτελούν δυο πολυσυζητημένες αρχές. Οι ΓΧΣ δεν παίρνουν μέρος και παρέχουν τη βοήθειά τους στους πληθυσμούς χωρίς καμία διάκριση (αμεροληψία) και δεν παίρνουν θέση υπέρ ή κατά (ουδετερότητα) στις διενέξεις. Η αμεροληψία εκφράζεται στη δράση με τις αρχές του μη διαχωρισμού και της αναλογικότητας και αποτελεί θεμελιώδη αρχή.

Οι σημερινοί πόλεμοι δε γίνονται πλέον σε ένα καθορισμένο πεδίο μάχης μεταξύ δυο στρατών, αλλά αποτελούν διεθνείς ή τοπικές συγκρούσεις που εμπεριέχουν στοιχεία ιδεολογικά, οικονομικά, θρησκευτικά και πολιτικά. Πλέον αποδεικνύεται ότι οι απώλειες στον άμαχο πληθυσμό και οι εκτοπίσεις δεν αποτελούν τυχαία, λόγω της σύγκρουσης, κατάληξη αλλά μπορεί να είναι αυτοσκοπός της, όπως είδαμε στη Βοσνία και τη Ρουάντα τη δεκαετία του ‘90. Μπορείς λοιπόν να είσαι ουδέτερος και ταυτόχρονα να καταγγέλλεις το ένα από τα αντιμαχόμενα μέρη για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Λαμβάνοντας υπόψη ότι σε μια σύγκρουση οι ανάγκες των δυο άμαχων πληθυσμών πολύ σπάνια είναι ίσες, σύμφωνα με την αρχή της αμεροληψίας πρέπει να ενισχύσεις τον άμαχο πληθυσμό που έχει τις μεγαλύτερες ανάγκες σε οποιαδήποτε πλευρά βρίσκεται αυτός. Έτσι όμως η ανθρωπιστική δράση μπορεί να ενισχύσει μια πλευρά περισσότερο μέσω της υποστήριξης του πληθυσμού και άρα να θεωρηθεί ότι παίρνει θέση στη διαμάχη. Αυτό ακριβώς έγινε στη Βοσνία και οι αντιμαχόμενες πλευρές θεώρησαν κάποιες ανθρωπιστικές οργανώσεις ως εχθρικές δυνάμεις. Οι Σέρβοι της Βοσνίας βομβάρδιζαν νοσοκομεία και εγκαταστάσεις της UNHCR και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας ρωτούσαν αν είμαστε στο πλευρό τους αρνούμενοι κάθε έννοια ουδετερότητας. Αντίστοιχα παραδείγματα είδαμε όλα αυτά τα χρόνια στη Ρουάντα, στην Ινδονησία αλλά και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, όπου η παραπάνω θέση επαναλαμβάνεται στον «πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία». Και η καλύτερη απάντηση δεν μπορούσε να είναι παρά η εικόνα ενός μικρού Αφγανού σε μια εκστρατεία των ΓΧΣ λίγους μήνες μετά την επέμβαση στο Αφγανιστάν με τη φράση: «Είμαι τρομοκρατημένος, όχι τρομοκράτης».

Μια άλλη παράμετρος είναι η σχέση μεταξύ της ουδετερότητας και της μαρτυρίας που αποτελεί και έναν από τους δυο στόχους των ΓΧΣ μαζί με την ιατρική πράξη. Μερικές φορές έχουμε κατηγορηθεί ότι η μαρτυρία μας παραβιάζει την αρχή της ουδετερότητας. Αν για παράδειγμα οι ΓΧΣ ασκήσουν δημόσια κριτική για τη διανομή της βοήθειας ή την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεωρείται ότι παίρνουν θέση ή υπενθυμίζουν στους εμπλεκόμενους τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με το Ανθρωπιστικό Δίκαιο; Η μαρτυρία ασκεί κριτική. Για τους ΓΧΣ η μαρτυρία είναι θεμελιώδης στόχος και πιστεύουμε ότι αν η μαρτυρία δε σώζει πάντα ανθρώπους, η σιωπή σίγουρα σκοτώνει.

Στο σημερινό κόσμο είναι πολύ δύσκολη η διατήρηση των παραπάνω αρχών. Οι αρχές αυτές εξάλλου δεν αποτελούν νεκρό γράμμα για τους ΓΧΣ. Αποτελούν σημαντικά εργαλεία για να μπορούμε να παρέχουμε βοήθεια σε αυτούς που πραγματικά τη χρειάζονται. Μας βοηθούν να έχουμε πρόσβαση στα θύματα. Μέσω της ουδετερότητας προσπαθούμε να πείσουμε τα εμπλεκόμενα μέρη να μας επιτρέψουν να παρέχουμε βοήθεια, ενώ μέσω της αμεροληψίας παρέχουμε βοήθεια σε αυτούς που τη χρειάζονται περισσότερο χωρίς καμία φυλετική, θρησκευτική ή άλλη διάκριση.

Το να βοηθάς ή να μη βοηθάς τον πληθυσμό μιας περιοχής αναμφίβολα δημιουργεί πολιτικές προεκτάσεις. Η επιλογή δεν είναι μεταξύ μιας πολιτικής και μιας ουδέτερης στάσης, αλλά μεταξύ δυο πολιτικών στάσεων. Οι αποφάσεις μας πρέπει να παίρνονται πάντα με γνώμονα την ανακούφιση των πληθυσμών που έχουν τις μεγαλύτερες ανάγκες, είτε αυτή έρχεται μέσω της ιατρικής δράσης είτε μέσω της μαρτυρίας.