«Το πιο δυνατό γιατρικό είναι η αλληλεγγύη»: Χρήστος Χρήστου, Διεθνής Προέδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα

Ποιους θεωρείς τους σημαντικότερους σταθμούς στην πορεία σου από το 2002 που ξεκίνησες με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα μέχρι σήμερα που βρίσκεσαι στη θέση του Διεθνούς Προέδρου;

Σε ένα ταξίδι 17 συνολικά χρόνων, οι σταθμοί είναι πολλοί και ο καθένας έχει την αξία και τη σημασία του. Γνώρισα τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα συμμετέχοντας ως γιατρός σε αποστολές ενώ στη συνέχεια βρέθηκα και σε θεσμικές θέσεις ως εκλεγμένο μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Τμήματος της οργάνωσης. Όλες οι μέχρι τώρα εμπειρίες μού έδωσαν δυνατά μαθήματα παρά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αναπόφευκτα περιέκλειαν. Σίγουρα το ξεκίνημά μου στις πολυκλινικές για τη στήριξη μεταναστών στην Ελλάδα και η πρώτη μου αποστολή στην Αφρική σε πρόγραμμα αντιρετροϊκής θεραπείας στη Ζάμπια κρατούν μια ξεχωριστή θέση στο μυαλό και την καρδιά μου. Η δεύτερη μάλιστα αποτέλεσε έναν σταθμό στην πορεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, καθώς συνδέθηκε με τη μείωση του κόστους των φαρμάκων για το HIV/AIDS που έδωσε ελπίδα σε πολλούς ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και έφηβοι. Ήταν ένας μεγάλος αγώνας που κερδήθηκε στο όνομα των ασθενών μας μέσα από τη συσπείρωση πολλών δυνάμεων. Οι ιατρικές μας ομάδες με την υποστήριξη νομικών αλλά και πολιτών, κυρίως ασθενών, που ευαισθητοποιήθηκαν και κινητοποιήθηκαν δυναμικά, ανάγκασαν τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες να σπάσουν το μονοπώλιο των πατεντών με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά το κόστος των αντιρετροϊκών φαρμάκων. Αυτό σήμαινε ότι έγιναν επιτέλους προσιτά στους ασθενείς μας που μέχρι τότε ήταν ξεχασμένοι και σε μεγάλο βαθμό καταδικασμένοι. Ήταν αναμφίβολα μια σημαντική κατάκτηση, μια πολιτική πράξη, μια δυνατή απάντηση έναντι του οικονομικού κέρδους που έστεκε πάνω από όλα. Εξάλλου, αυτός είναι ένας διαχρονικός στόχος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, να διατηρούμε την αξία της ανθρώπινης ζωής οπουδήποτε στον κόσμο πάνω από οποιαδήποτε εμπορική αξία ή σκοπιμότητα.

Ποια είναι η πιο δυνατή εμπειρία που θυμάσαι από τις αποστολές σου;

Οι εμπειρίες είναι πολλές και δύσκολα ξεχωρίζεις κάποια, όταν συνδέονται ουσιαστικά με την ανθρώπινη ζωή. Όλες έχουν τη μοναδικότητά τους. Και ενώ πολλές προέρχονται από χώρες 
της Αφρικής, όπου βρέθηκα παλιότερα αλλά και πιο πρόσφατα, μία εμπειρία που παραμένει πολύ δυνατή για πολλούς και ιδιαίτερους λόγους, συνδέεται με την Ελλάδα. Πρόκειται για την αξεπέραστη εικόνα του βλέμματος των παιδιών στον καταυλισμό προσφύγων και μεταναστών στη Μόρια της Λέσβου που επισκέφθηκα πριν από λίγο καιρό. Ένιωσα ότι η κενότητα που αντίκρισα στα μάτια τους συνεπάγεται τη στέρηση της παιδικής τους ηλικίας και μιας έμφυτης αισιοδοξίας και δύναμης που τη συνοδεύει.  Αυτό το «άδειασμα» δεν οφειλόταν μόνο στις ακραίες συνθήκες που πολλά παιδιά είχαν ζήσει στις ρημαγμένες χώρες τους, αλλά και στη νέα σκληρή ακρότητα με την οποία τους υποδέχτηκε η πιο αναπτυγμένη και προοδευτική Ευρώπη. Είναι εξάλλου γνωστό ότι η αντιμετώπιση των παιδιών αποτελεί έναν πολύ βασικό δείκτη πολιτισμού για όλες τις κοινωνίες.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν σήμερα οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα;

Η ποινικοποίηση και η στοχοποίηση της ανθρωπιστικής και ιατρικής δράσης και, κατά προέκταση, της ίδιας της πράξης αλληλεγγύης.  Τα τελευταία χρόνια οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουμε υπάρξει πολλές φορές στόχος επιθέσεων. Κατά καιρούς, νοσοκομεία μας βομβαρδίζονται και η πρόσβαση σ' εκείνους που μας έχουν περισσότερο ανάγκη γίνεται αδύνατη. Σε αυτές τις περιπτώσεις τόσο οι άνθρωποι που περιθάλπουμε όσο και το προσωπικό μας τίθενται σε έναν μεγάλο κίνδυνο. Σε αυτό οφείλουμε να απαντάμε όσο δύσκολο και αν είναι. Με τη δράση και τη μαρτυρία μας. Με κάθε ευκαιρία θα πρέπει να θυμίζουμε πως τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από την ανθρώπινη ζωή. Η ιατρική πράξη δεν γνωρίζει διακρίσεις και πρέπει να γίνεται σεβαστή ακόμη και στις πλέον ακραίες συνθήκες, όπως είναι ένας πόλεμος, και αυτό είναι κάτι που θα συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε όπου και αν βρεθούμε.

Ποια θεωρείς τη μεγαλύτερη κρίση που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στον πλανήτη;

Ο πλανήτης μας ταλανίζεται από διαφορετικές κρίσεις ταυτόχρονα. Δείτε τις εμπόλεμες ή βίαιες συγκρούσεις σε Συρία, Υεμένη ή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το ξέσπασμα επιδημιών, όπως ο Έμπολα, τον εκτοπισμό και τη μετακίνηση πληθυσμών ανά τον κόσμο σε ένα κλίμα αβεβαιότητας και με φόντο ένα κλιματικό επείγον. Όλα αυτά διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον διεθνώς. Ο άνθρωπος καλείται να αναμετρηθεί είτε με το μέγεθος της φύσης που αποδεδειγμένα δεν έχει σεβαστεί, είτε με τις δραματικές συνέπειες των επιλογών του ίδιου του είδους του. Το τελευταίο συνδέεται με τις συνειδητές πολιτικές αποφάσεις και τα οικονομικά οφέλη που οδηγούν σε διαχρονικές ανισότητες και τραγικές απώλειες. Αυτό όσο αδιέξοδο και αν ακούγεται, είναι εξαιρετικά σημαντικό να μην μας αποθαρρύνει, ούτε να μας τελματώνει. Η επιβίωση με αξιοπρέπεια είναι ένας αγώνας αντοχής. Και στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα συνεχίζουμε να τον δίνουμε χάρη στους πολύτιμους συμπαίκτες που έχουμε τα σχεδόν 50 χρόνια δράσης μας.  Και δεν είναι άλλοι από όλες και όλους εσάς που αυτή τη στιγμή διαβάζετε αυτές τις γραμμές, που δεν εγκαταλείψατε την κοινή μας προσπάθεια όσα εμπόδια και αν συναντήσατε στην πορεία. Και γι’ αυτό σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως εκ μέρους όλων των συναδέλφων αλλά κυρίως των ανθρώπων που έχουν βοηθηθεί διατηρώντας ζωντανή την ελπίδα τους.

Πώς διαχειρίζεσαι το μέγεθος της ευθύνης να ηγείσαι ενός μεγάλου ανθρωπιστικού κινήματος που μπορεί να επηρεάσει τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων;

Επενδύοντας πολύ στη σκληρή δουλειά, τη συνέπεια αλλά και στο μοίρασμα. Πιστεύω πολύ στην ομάδα και έχω την πεποίθηση ότι δεν μπορείς να πας μακριά χωρίς αυτήν. Οι επικεφαλής οργανισμών οφείλουμε να ακούμε τους συνεργάτες μας πριν πράξουμε ή αποφασίσουμε, επί της ουσίας, όχι στους τύπους. Φυσικά έχω πολύ έντονα το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης τόσο απέναντι στους ανθρώπους που καλούμαστε να βοηθήσουμε όσο και στο προσωπικό μας. Δεν μπορείς να φροντίσεις σωστά και υπεύθυνα κάποιον, αν δεν έχεις μεριμνήσει για τον φροντιστή. Αυτό τουλάχιστον θα πρέπει να το έχουμε ως μέλημα, ακόμη και αν δεν είναι πάντα εφικτό. Εξίσου σημαντική, όμως, είναι η ευθύνη που νιώθω απέναντι σε όλες και όλους εσάς, τους υποστηρικτές μας. Κάθε σκέψη, απόφαση και πράξη μου οφείλει να στηρίζεται στο γεγονός ότι διαχειρίζομαι την εμπιστοσύνη ανθρώπων, είτε είναι ασθενείς, είτε συνάδελφοι, είτε δωρητές. Την ίδια στιγμή αυτή η ευθύνη λειτουργεί και ως δύναμη. Δεν γεμίζουν οι αποθήκες του μυαλού και της ψυχής μου μόνο με έννοια αλλά και με πίστη ότι όλοι μαζί θα συνεχίσουμε να παλεύουμε παρά τις αντιξοότητες για έναν κόσμο λίγο πιο δίκαιο και πιο όμορφο.

Επισκέφθηκες πρόσφατα τη Λέσβο και τη Σάμο.  Πώς αισθάνεσαι όταν μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες κρίσεις συμβαίνει «στην αυλή του σπιτιού σου»;

Σοκαρισμένος με όσα είδα στα δύο νησιά. Και με ένα αίσθημα θυμού κυρίως για τον τρόπο συνειδητής διαχείρισης της κατάστασης από τις πολιτικές δυνάμεις, όχι μόνο της χώρας μας αλλά όλης της Ευρώπης. Αναμφίβολα πρόκειται για μια πραγματικότητα που απαιτεί ψύχραιμη και υπεύθυνη διαχείριση απέναντι τόσο στους πληθυσμούς που καταφθάνουν διωκόμενοι από σκληρές καταστάσεις όσο και στις κοινωνίες που καλούνται να διαχειριστούν και να ζήσουν μια νέα συνθήκη. Την ίδια στιγμή, αυτή η κρίση που πέρασε τα σύνορα και έγινε «δική μας υπόθεση», μας δείχνει κάτι πολύ σημαντικό και ρεαλιστικό. Ό,τι τίποτα δεν είναι τόσο μακριά μας, όσο ίσως πιστεύουμε. Όχι μόνο με την έννοια της γεωγραφικής απόστασης, αλλά της ουσιαστικής ανατροπής. Βλέποντας ανθρώπους που αψηφούν πολλούς κινδύνους για να φτάσουν εδώ παλεύοντας για την επιβίωσή τους, ουσιαστικά βλέπουμε κάτι απλό, αλλά πολύ βασικό: ότι είμαστε όλοι άνθρωποι, με τα ίδια δικαιώματα απέναντι στη ζωή. Θυμόμαστε πως όλα είναι εφήμερα και αναστρέψιμα για όλους μας ανά πάσα στιγμή. Η σχέση «υπεροχής» και «αδυναμίας» ή «ισχύος» και «ευαλωτότητας» ακροβατεί πάνω σε μια πολύ λεπτή γραμμή. Αυτό η Ευρώπη το έχει ζήσει ιστορικά.  Και παρά τις κοινωνικές και οικονομικές αναταράξεις που βιώνει σήμερα, οφείλει να ανταποκριθεί στον ρόλο που η ίδια έχει επιλέξει για τον εαυτό της προασπιζόμενη την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο όνομα της οποίας έχει παλέψει σκληρά. Δεν μπορεί, λοιπόν, να λειτουργεί ισοπεδωτικά ή ακυρωτικά απέναντι σε αυτό, γιατί στην ουσία αποδομεί τον εαυτό της. 

Η προσφυγική – μεταναστευτική κρίση έχει διχάσει την ελληνική κοινωνία κι έχει αναδείξει ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης από τη μία αλλά και μία αυξημένη ρητορική μίσους από την άλλη. Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί αυτό το μίσος; 

Με αμεσότητα, κατανόηση και αλήθεια. Και χωρίς επανάπαυση. Ανακαλώ συχνά τη φράση «ύπουλη λέξη ο εφησυχασμός» γιατί την πιστεύω βαθιά. Οφείλουμε να συνεχίσουμε να μιλάμε όσο γίνεται πιο ειλικρινά και δυνατά για την κοινωνική και ανθρωπιστική δράση, με όποια εργαλεία και όσες δυνάμεις διαθέτουμε. Σε μια εποχή απομονωτισμού ή εικονικής σύνδεσης μέσω της τεχνολογίας,  τα μηνύματα διχασμού μάς χαλυβδώνουν ακόμα περισσότερο. Αυτό συνθέτει μια μεγάλη πρόκληση και έναν κίνδυνο που μπορούμε, ωστόσο, να αντιμετωπίσουμε.  Ενημερώνοντας, ακούγοντας και εξηγώντας. Από τη μία πλευρά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την κόπωση, την ανησυχία ή ακόμη και τον δισταγμό μιας κοινωνίας που βρίσκεται μπροστά σε μια έντονη και πρωτόγνωρη συνθήκη και να τη βοηθήσουμε να τη διαχειριστεί. Ο καθένας μας έχει μια ευθύνη σε αυτό, πολιτική, συλλογική ή ατομική. Από την άλλη, δεν μπορούμε να επιτρέπουμε ακραίες συμπεριφορές ή γενικευμένες ρητορικές διχασμού που ξέρουμε πολύ καλά πού έχουν οδηγήσει ιστορικά. Σε σκοτάδι, μηδενισμό και καταστροφή. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αποτρέψουμε όσο περνάει από το χέρι μας. Οφείλουμε μάλιστα να το αποθαρρύνουμε πρώτα για εμάς και στη συνέχεια για τους γύρω μας. Οι κοινωνίες έχουν σταθεί συγκινητικά και μεγαλόπρεπα δίπλα στους συνανθρώπους τους χωρίς διακρίσεις την ώρα που οι πολιτικοί και τα οικονομικά συμφέροντα υποδείκνυαν διαφορετικά. Αυτό το ηθικό ανάστημα έχουμε ανάγκη. Το ζητούμενο δεν είναι να απομονωθούμε ή να οχυρωθούμε και άλλο αλλά να έρθουμε πιο κοντά σεβόμενοι ο ένας τον άλλον. Ως γιατρός το έχω δει με όλους τους ασθενείς, όπου και αν βρέθηκα. Το πιο δυνατό γιατρικό είναι η σύνδεση, η αλληλεγγύη. 

Τα τελευταία χρόνια ζεις και εργάζεσαι στο εξωτερικό. Πόσο διαφορετικό είναι να χειρουργείς σε μια εμπόλεμη ζώνη απ’ ό,τι σε ένα ευρωπαϊκό νοσοκομείο;

Στην ουσία του δεν είναι διαφορετικό. Ίσως βρίσκεσαι εκεί με λιγότερα εργαλεία και «χειρουργικές ανέσεις» αλλά πάντα και παντού η χειρουργική πράξη παραμένει ίδια. Η ένταση σε μια εμπόλεμη ζώνη μπορεί να περιμένει κάποιος ότι είναι μεγαλύτερη λόγω εξωτερικών συνθηκών αλλά λειτουργεί ένας μηχανισμός συγκέντρωσης σε αυτό που πρέπει να γίνει άμεσα και κυρίως σωστά για το καλό του ανθρώπου που έχεις μπροστά σου και χρειάζεται τη βοήθειά σου. Φυσικά αντιλαμβάνεσαι μια ποιοτική διαφορά αλλά τελικά η ποιότητα των υπηρεσιών μας σχετίζεται σημαντικά με την ανθρώπινη επαφή και όχι πάντα με κάθε εργαλείο τελευταίας τεχνολογίας που θα μπορούσαμε να έχουμε στη διάθεσή μας. Είναι η συναίσθηση και η ουσιαστική παρουσία μας δίπλα τους που κάνει τη διαφορά.

Με ποιον τρόπο έχει αλλάξει την προσωπική σου θεώρηση για τη ζωή η ενασχόλησή σου με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα;

Δεν θα έλεγα πως έχει αλλάξει κάτι. Ίσως έχει ενισχύσει ό,τι πάντα πίστευα. Πως σε αυτόν τον κόσμο προχωράμε  συνυπάρχοντας, δεν ήρθαμε για να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας. Πρόκειται για μια καθημερινή, συλλογική προσπάθεια αυτοοργάνωσης και αλληλεγγύης που είναι απαραίτητο να λαμβάνει χώρα σε ένα πλαίσιο σεβασμού προς όλα τα άλλα είδη αλλά και προς τον ίδιο τον πλανήτη που μας φιλοξενεί.

Βρες τη συνέντευξη στο Τεύχος 103 του περιοδικού Χωρίς Σύνορα: