Μια αόρατη κρίση: έντονες ψυχολογικές ανάγκες μεταξύ των Σύρων προσφύγων στο Ιράκ

Το 2012, περίπου 7% των ψυχικά ασθενών που περιθάλψαμε στο Domeez παρουσίαζαν συμπτώματα σοβαρών ψυχικών διαταραχών. Το 2013, αυτό το νούμερο έχει υπερδιπλασιαστεί σε 15%.

«Η ψυχολογική κατάσταση στον καταυλισμό Domeez είναι από μόνη της ένα επείγον», επισημαίνει η Ana Maria Tijerino, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας των MSF. «Η ομάδα μας βλέπει όλο και πιο περίπλοκες αντιδράσεις και συμπτώματα μεταξύ των ασθενών. Διαταραχές όπως σχιζοφρένεια και σοβαρή κατάθλιψη γίνονται κοινός τόπος, και βλέπουμε πολλούς ασθενείς με αυτοκτονικές τάσεις».

Σοβαρές ψυχολογικές ανάγκες
Οι MSF ξεκινήσαμε γενικές ιατρικές δραστηριότητες στο Domeez τον Μάιο του 2012, και αμέσως είδαμε πως η ανάγκη των προσφύγων απαιτούσε τη διαμόρφωση ενός προγράμματος ψυχικής υγείας. Από τον Ιούλιο του 2012, μια ομάδα εκπαιδευμένων ψυχολόγων και συμβούλων παρέχει συνεδρίες σε μεμονωμένα άτομα, ομάδες και οικογένειες. Η ομάδα ψυχικής υγείας εργάζεται μαζί με το ιατρικό προσωπικό που βοηθά στον εντοπισμό ασθενών που χρειάζονται υποστήριξη και τους παραπέμπουν στους συμβούλους. Μια ομάδα κοινοτικού προσωπικού επίσης εργάζεται εντός του καταυλισμού για να ενημερώσει τους πρόσφυγες σχετικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες.

Από την αρχή του προγράμματος, οι MSF έχουμε πραγματοποιήσει 2.620 εξετάσεις ασθενών.

«Η ανάγκη για ψυχική φροντίδα είναι τεράστια και πρέπει να θεωρείται ως κρίσιμο κομμάτι της ιατρικής δράσης», συμπληρώνει η Ana Maria. «Οι άνθρωποι που μόλις έφτασαν στον καταυλισμό έχουν εκτεθεί σε σειρά τραυματικών καταστάσεων: μπορεί να έχουν βιώσει απευθείας βία ή να έχει κινδυνέψει η ζωή τους, μπορεί να έχουν χάσει τα σπίτια τους ή μέλη των οικογενειών τους. Ταυτόχρονα, όσοι ζουν εδώ για ένα έτος έχουν αυξημένο αίσθημα απελπισίας. Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί αύριο, και πότε θα τελειώσουν οι συγκρούσεις. Αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων. Η κατάσταση έχει γίνει απελπιστική».

Φροντίζοντας ασθενείς με σοβαρές ψυχικές διαταραχές
Με δεδομένη την αύξηση του αριθμού ασθενών με σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως σχιζοφρένεια ή κατάθλιψη, οι MSF έχουμε προσαρμόσει την προσέγγισή μας. Κάποιοι ασθενείς ζητούν βοήθεια στην κλινική, όμως σε πολλές περιπτώσεις, ο στιγματισμός όσων πάσχουν από τέτοιες διαταραχές είναι τεράστιο εμπόδιο στην αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης. Για αυτούς τους ασθενείς, οι ψυχολόγοι των MSF πραγματοποιούν κατ' οίκον επισκέψεις, εξασφαλίζοντας επαφή τόσο με τον ασθενή όσο και με την οικογένειά του.

Αυτή τη στιγμή, οι MSF παραπέμπουμε αυτούς τους ασθενείς σε ένα κοντινό νοσοκομείο όταν είναι απαραίτητο. Επίσης συνεργαζόμαστε με το Υπουργείο Υγείας για να ενισχύσουμε την παροχή ψυχολογικής φροντίδας εντός της κλινικής. Αυτό θα μειώσει την ανάγκη για παραπομπές εκτός του καταυλισμού στο μέλλον, και συνεπώς θα μας επιτρέψει να διασφαλίσουμε ότι ο ασθενής θεραπεύεται και παρακολουθείται στενότερα σε ένα περιβάλλον πιο κοντά στο σπίτι και την οικογένειά του.

Κλείνοντας τις πληγές των παιδιών
Ο πόλεμος και τα επακόλουθά του έχουν επιφέρει βαθιές συνέπεις στην ψυχική υγεία των παιδιών. Αυτή τη στιγμή στο Domeez, το 50% όλων των νέων ασθενών μας αποτελείται από παιδιά και εφήβους. Κάθε εβδομάδα, μεταξύ 15 και 20 παιδιά και έφηβοι ηλικίας 18 και κάτω εισάγονται στο πρόγραμμα.

Ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα μεταξύ των παιδιών κάθε ηλικίας είναι η νυκτερινή ενούρηση, μια αντίδραση που προκαλείται από άγχος και έντονα συναισθήματα φόβου. Άλλα συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά είναι η επιθετική συμπεριφορά και η απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους τους. Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα συμπτώματα, οι συνεδρίες περιλαμβάνουν την παρουσία ενός άλλου μέλους της οικογένειας και την ενθάρρυνση για έκφραση μέσω ζωγραφικής και τεχνικών παιχνιδιού. Ο στόχος είναι η αποκατάσταση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος και η αύξηση των ικανοτήτων αντιμετώπισης των παιδιών και των οικογενειών τους.

Άγαμοι άνδρες – άλλη μια ευάλωτη ομάδα
Στο Domeez, μια συγκεκριμένη περιοχή του καταυλισμού παραχωρείται αποκλειστικά σε άγαμους άνδρες – αυτούς που φτάνουν χωρίς σύζυγο ή οικογένεια. Ζώντας κατά πεντάδες ή εξάδες σε μια σκηνή και χωρίς την υποστήριξη μιας οικογένειας, η ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση είναι σαφώς μειωμένη. Καθώς ο στιγματισμός όσων ζητούν ψυχική βοήθεια στην κλινική είναι εντονότερος εντός αυτής της ομάδας, ένας άρρεν σύμβουλος των MSF πηγαίνει απευθείας στις σκηνές και παρέχει συνεδρίες εκεί.

«Ο καθένας εδώ έχει μια ιστορία», λέει ο Nihad, σύμβουλος των MSF. «Κάποιοι έχουν δραπετεύσει από τον Στρατό, κάποιοι έχουν εγκαταλείψει τη Δαμασκό όπου έγιναν μάρτυρες του πολέμου. Πάντοτε λένε ότι είναι παραμελημένοι εδώ στο Domeez και ότι κανείς δεν τους φροντίζει. Όταν τους μιλάω, ακούω τα συναισθήματά τους και βλέπω τη θλίψη τους, η οποία εκδηλώνεται ως άγχος και ευερεθιστότητα. Επίσης βλέπουμε κάποιες περιπτώσεις μετα-τραυματικού στρες. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν βιώσει άμεσα τον πόλεμο και έχουν δει ανθρώπους να σκοτώνονται μπροστά τους».

Υπάρχουν πολλές ιστορίες, αλλά μία από αυτές που θυμάμαι είναι μια περίπτωση σοβαρού αυτοτραυματισμού. Αυτό συνήθως συμβαίνει όταν οι άνθρωποι χάνουν κάθε ελπίδα και θέλουν να αποκτήσουν κάποια αίσθηση ελέγχου. Αυτός ο άνδρας έκοβε όλο του το σώμα και είχε σοβαρές ουλές παντού. Ήταν τόσο απογοητευμένος και αναστατωμένος που νόμισε ότι αυτή ήταν η μόνη λύση. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την επιχείρησή του στη Συρία, δεν μπορεί να βρει μια δουλειά εδώ και του λείπει η οικογένειά του. Ζει σε πλήρη απομόνωση. Λέει ότι ανακουφίζεται στη θέα του αίματος».

Επαναφέροντας τη δύναμη και τον έλεγχο
Μέσω του προγράμματος στο Domeez, οι MSF στοχεύουμε να βοηθήσουμε τον πληθυσμό των προσφύγων να ανακτήσουν κάποια αίσθηση ελέγχου πάνω στην ψυχολογική τους υγεία. «Στοχεύουμε να τους βοηθήσουμε να ανακτήσουν τη δύναμή τους», εξηγεί ο δρ. Henrike Zellmann, ο επιβλέπων ψυχολόγος του προγράμματος. «Εργαζόμαστε για να ενισχύσουμε τις στρατηγικές αντοχής τους και να τους δώσουμε μια ευκαιρία να μιλήσουν ανοικτά και εμπιστευτικά. Είναι χρονοβόρο και τα προβλήματα δεν θα λυθούν σε μια συνεδρία. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να εξαφανίσουμε όλα τα προβλήματα. Όμως οι ψυχολόγοι μας μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αντιληφθούν όσα πέρασαν και να αποκτήσουν έλεγχο πάνω στα αβάσταχτα συμπτώματα που βιώνουν».

Από τον Μάιο του 2012, οι MSF εργαζόμαστε στον προσφυγικό καταυλισμό Domeez στο κυβερνείο Dohuk, όπου φιλοξενούνται πάνω από 42.000 Σύροι πρόσφυγες. Κάθε εβδομάδα, οι ομάδες μας παρέχουν περίπου 2500 εξετάσεις γενικής και ψυχικής υγείας.