Κολομβία: Πρόγραμμα των ΓΧΣ για τα θύματα της αστικής βίας στο Κάλι

Στην ηλικία των 17 ετών, ο Έντιλσον ήταν μέλος συμμορίας στο Κάλι της Κολομβίας. Συνεχώς σε «πόλεμο» για να προστατέψει τους δικούς του δρόμους, πιάστηκε μια νύχτα από μια αντίπαλη συμμορία. Πυροβολήθηκε στην πλάτη και στο κεφάλι. Στο νοσοκομείο, οι γιατροί δεν μπορούσαν να τον εγχειρίσουν και του είπαν ότι δεν πρόκειται να ξαναπερπατήσει. Δύο χρόνια αργότερα, αφού αναζήτησε περίθαλψη στο Κέντρο Αποκατάστασης των ΓΧΣ σε μια από τις πιο δύσκολες περιοχές του Κάλι, την περιφέρεια Αγκουαμπλάνκα, ο Έντιλσον περπατάει και πάλι μόνος του.

Ο Έντιλσον θυμάται τη νύχτα που άλλαξε τη ζωή του. «Ο τύπος που με πυροβόλησε ανήκει σε μια συμμορία που δρα εκεί που εγώ συνήθισα να κλέβω», λέει ο ίδιος. «Κλέβουμε από τα γειτονικά προάστια. Πάμε εκεί κι αυτοί έρχονται εδώ. Προσπαθούμε να κάνουμε τους άλλους να σέβονται την επικράτειά μας. Είναι το σημαντικότερο, δεν είναι;». Εκείνη τη συγκεκριμένη νύχτα, ο Έντιλσον έπεσε πάνω στους εχθρούς του που τον περικύκλωσαν και τον απείλησαν με ένα όπλο και ένα «τσουπασάνγκρε» (αυτοσχέδιο όπλο - κυριολεκτικά σημαίνει «αυτό που ρουφάει το αίμα») και απαίτησαν να τους δώσει τα αθλητικά του παπούτσια. «Τους άκουσα να λένε ‘Σκοτώστε τον! Αποτελειώστε τον!'», λέει ο Έντιλσον. «Άκουσα τον πυροβολισμό και μετά όλα μαύρισαν.»

Από το 1998 πάνω από 2.700 ασθενείς, όπως ο Έντιλσον, έλαβαν δωρεάν ολοκληρωμένη φροντίδα σε φυσιοθεραπεία, ψυχολογία, νοσηλεία, μεταφορά και κοινωνικές υπηρεσίες στη μονάδα των ΓΧΣ στο Κάλι. «Αυτό το μοναδικό μοντέλο παρέμβασης για τα θύματα της αστικής βίας και τις οικογένειές τους στην Κολομβία έδειξε ότι ο τομέας της υγείας έχει να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη μείωση των σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών επιπτώσεων της βίας στις πόλεις», δηλώνει ο Αντόνιο ντα Σίλβα, επικεφαλής της αποστολής των ΓΧΣ στην Κολομβία.

Στην Κολομβία, η αστική βία είναι η κύρια αιτία θανάτου αντρών ηλικίας από 14 έως 44. Ως εκ τούτου, συνιστά σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο. Στο Κάλι, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Κολομβίας, τους πρώτους έξι μήνες του 2004 καταγράφηκε ο απίστευτος αριθμός των 1.225 δολοφονιών. Αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει τους θανάτους που σχετίζονται με την ένοπλη σύγκρουση στην Κολομβία. Στα περίχωρα των περισσότερων πόλεων, πολλοί νέοι άνθρωποι ανήκουν σε οργανωμένες συμμορίες που ορίζουν την «επικράτειά» τους με αόρατα σύνορα, τα οποία γνωρίζουν μόνοι οι ίδιοι και οι «εχθροί» τους. Γι' αυτούς, οι κανόνες είναι σαφείς και το να περάσει κανείς πέρα από αυτές τις αόρατες ζώνες ασφαλείας θα μπορούσε να έχει μοιραίες συνέπειες.

«Οι περισσότεροι από αυτούς που φροντίζουμε είναι άντρες ηλικίας από 14 έως 25 ετών. Όλοι φέρουν τραύματα από μαχαίρι ή πυροβόλο όπλο και πολύ συχνά υποτροπιάζουν. Το 18% από αυτούς παρουσιάζει μόνιμη αναπηρία ως συνέπεια του τραυματισμού τους: παραπληγία και τετραπληγία», εξηγεί η Τζάστιν Σίμονς, συντονίστρια του προγράμματος στην Αγκουαμπλάνκα. «Αυτή η πρωτοφανής κατάσταση θα πρέπει να αποτελεί θέμα για τις δημόσιες αρχές υγείας. Εάν το ποσοστό των τραυματισμών από αστική βία συνεχίσει όπως τα τελευταία έξι χρόνια, η πόλη του Κάλι θα γίνει μία από τις πόλεις με τα υψηλότερα ποσοστά αναπηρίας στον κόσμο.»

Το πρόγραμμα αποκατάστασης των ΓΧΣ στήθηκε ως απάντηση στην έλλειψη ενοποιημένης φροντίδας για ανθρώπους που έχουν τραυματιστεί σε περιστατικά αστικής βίας και έχουν ήδη λάβει επείγουσα ιατρική περίθαλψη. Από τη στιγμή που οι άνθρωποι παίρνουν εξιτήριο από τα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων, κανείς δεν τους παρακολουθεί. Το πρόβλημα είναι έλλειψη ενδιαφέροντος για την ευημερία αυτού του συγκεκριμένου πληθυσμού. Οι άνθρωποι που φροντίζουν οι ΓΧΣ συχνά παραπονούνται για τη στάση του προσωπικού των νοσοκομείων και έχουν ακούσει σχόλια όπως: «Α, μάλλον θα είναι μέλος συμμορίας ή κάτι τέτοιο, γι' αυτό, όταν καθαρίζεις το τραύμα του, βεβαιώσου ότι το τρίβεις δυνατά για να πονέσει πολύ». Ο στιγματισμός, η έλλειψη κατανόησης, ή έλλειψη εκπαίδευσης στην περιποίηση τραυμάτων και η έλλειψη μετέπειτα παρακολούθησης είναι μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο συγκεκριμένος πληθυσμός στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας.

Στη μονάδα των ΓΧΣ, η δέσμευση στην παροχή καλής ποιότητας φροντίδας στα θύματα της αστικής βίας, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους, έχει άμεση συνέπεια στην επιτυχία του προγράμματος. «Ο βαθμός σωματικής και ψυχολογικής ανάκαμψης εξαρτάται σχεδόν εντελώς από την ποιότητα της φροντίδας που παρέχεται στους ανθρώπους», εξηγεί ο Χουάν Κάρλος Τόρες, ένας από τους ψυχολόγους των ΓΧΣ. Ολόκληρη η ομάδα μοιράζεται αυτό το όραμα. Ο Ρότζερ Μικόλτα, φυσιοθεραπευτής, δηλώνει: «Γνωρίζουμε τους φυσικούς περιορισμούς που επιβάλλονται ως συνέπεια ενός τραυματισμού, αλλά δεν μπορούμε ποτέ να προβλέψουμε την ικανότητα ανάκαμψης κάθε μεμονωμένου ασθενούς». Σε πολλές περιπτώσεις, η επιτυχία της αποκατάστασης αποδεικνύεται εκπληκτική. Δύο χρόνια μετά τον τραυματισμό του, ο Έντιλσον πήγε σε ένα πρωτοχρονιάτικο πάρτι και στο μοναχικό δρόμο της επιστροφής στο σπίτι του τραυματίστηκε δεύτερη φορά. Χτυπήθηκε σκληρά και έχει ουλές στο πρόσωπο και το κεφάλι, που το αποδεικνύουν, αλλά για μία ακόμη φορά, αντίθετα προς κάθε πρόβλεψη, τα κατάφερε.

Πολλοί από τους ανθρώπους που φροντίζουν οι ΓΧΣ είναι μέλη συμμοριών, που τραυματίστηκαν στην προσπάθεια να υπερασπιστούν την «επικράτειά» τους. Άλλοι είναι μέλη «γραφείων σικάριο» (οργανώσεων επαγγελματιών δολοφόνων) που επίσης έχουν «επικράτειες» να διαφεντέψουν. Άλλοι πάλι είναι περαστικοί που δεν εμπλέκονται στις εχθροπραξίες αλλά τραυματίζονται από αυτές. Μεταξύ των τελευταίων υπάρχουν μικρά παιδιά. Όπως δηλώνει η Τζάστιν Σίμονς, «Το κύριο επίτευγμα αυτού του προγράμματος είναι η εμπιστοσύνη και η εγγύτητα που κέρδισε με έναν παραδοσιακά καχύποπτο και άστατο πληθυσμό. Αυτό γίνεται σαφές όταν βλέπεις την προσπάθεια των ανθρώπων που φροντίζουμε, να συμμορφωθούν με τη μακρόχρονη διαδικασία της θεραπείας».

Το πρόγραμμα των ΓΧΣ υπήρξε πολλές φορές το σημείο στο οποίο «θανάσιμοι εχθροί» διασταυρώθηκαν, αλλά μέσα σε αυτό οι μάχες έχουν λήξει. «Οι αντίπαλοι ποτέ δεν έχουν επιδείξει επιθετική συμπεριφορά μπροστά μας ή μέσα στο κτήριό μας. Όταν συναντιούνται εχθροί, το προσωπικό τούς καθοδηγεί να βρουν τις δικές τους λύσεις, αντί να τους λέει τι να κάνουν. Αυτή η στρατηγική αποδεικνύεται πάντα αποτελεσματική. Οι αντίπαλοι ζητούν να αλλάξουν τα προγράμματά τους προκειμένου να αποφύγουν να συναντούν ο ένας τον άλλο, ή διαπραγματεύονται μια «ζώνη ειρήνης» στη μονάδα των ΓΧΣ. Πάντα καταλαβαίνουν τη λογική της πολιτικής μας για την απαγόρευση των όπλων», συνεχίζει η Τζάστιν Σίμονς.

Μέσα στο 2004, τα 18 μέλη του προσωπικού των ΓΧΣ και οι 35 εθελοντές της κοινότητας θα αποχαιρετίσουν αυτό που θεωρούν το «δικό τους» κέντρο αποκατάστασης στην περιφέρεια της Αγκουαμπλάνκα. Οι περισσότεροι δουλεύουν στο κέντρο από τη δημιουργία του, το 1998. Οι ΓΧΣ φεύγουν από την περιοχή και μεταφέρουν το μοντέλο του προγράμματος στη δομή δημόσιας υγείας του δημοτικού συμβουλίου. Αυτό σημαίνει ότι τους ερχόμενους μήνες η μονάδα της Ακουαμπλάνκα δεν θα δεχθεί νέους τραυματίες, οι οποίοι θα πάνε κατευθείαν στο κοντινό νοσοκομείο Μαροκέν Καουκίτα. Για να εξασφαλιστεί η ίδια ενοποιημένη προσέγγιση, που αποτέλεσε τη βάση για περίπου 34.000 συμβουλευτικές συνεδρίες, η ομάδα των ΓΧΣ εκπαιδεύει εδώ και τέσσερις μήνες γιατρούς και νοσηλευτές. Όπως λέει ο Αντόνιο ντα Σίλβα, «Πιστεύουμε ότι, χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες μας, το δημοτικό συμβούλιο θα πρέπει τώρα να αναλάβει την ευθύνη να εξασφαλίσει ότι περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση στο είδος της φροντίδας που παρείχαμε. Αυτό το μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μονάδες υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο, όπου η αστική βία θεωρείται πρόβλημα δημόσιας υγείας.»

Ο Στίβενσον είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα που η εμπειρία τους στο κέντρο αποκατάστασης των ΓΧΣ τους άλλαξε τη ζωή. Έφτασε στο κέντρο για πρώτη φορά το Φεβρουάριο του 2003. «Συνάντησα την ομάδα των ΓΧΣ μετά από ένα ατύχημα. Πυροβολήθηκα στο σπίτι μου. Ήταν αδέσποτη σφαίρα που προοριζόταν για κάποιον άλλο που προσπαθούσε να ξεφύγει και μπήκε στο σπίτι μου για να γλιτώσει. Πάνω στην καταδίωξη, με πυροβόλησαν στο πόδι. Ήμουν πράγματι άσχημα. Είχα κατάθλιψη. Το πόδι μου ήταν άκαμπτο, άλλα όλοι στους ΓΧΣ με βοήθησαν πολύ». Σήμερα ο Στίβενσον είναι ένας από τους εθελοντές στο τμήμα της φυσιοθεραπείας. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αποκατάστασής του, ο Στίβενσον κέρδισε μια υποτροφία να σπουδάσει φυσιοθεραπεία και για μερικούς μήνες έκανε την πρακτική του εξάσκηση στο κέντρο των ΓΧΣ. «Στην οικογένειά μου είμαι ο μόνος που έχει σπουδάσει. Ήταν μια πραγματικά όμορφη εμπειρία, γιατί δίνω ελπίδα στους άλλους ασθενείς. Οι άλλοι ξέρουν ότι και εγώ είχα τραυματιστεί, και βλέποντάς με παίρνουν θάρρος να προχωρήσουν. Το όνειρό μου είναι να γίνω επαγγελματίας φυσιοθεραπευτής ώστε να μπορώ να βοηθώ ανθρώπους, όπως εμένα με βοήθησαν, χωρίς να ενδιαφέρομαι για την προέλευση ή τη φυλή του ατόμου. Είμαι περήφανος να βοηθώ ανθρώπους σαν κι εμένα.»