Κλινικές δοκιμές στην Αφρική: Ανάγκη για ηθική στην έρευνα των ασθενειών στις φτωχές χώρες

Πώς ανταποκρίθηκαν οι ΓΧΣ στην μηνιγγίτιδα του 1996 και στις επιδημίες της ιλαράς και της χολέρας στη Νιγηρία; 
Μια επιδημία μηνιγγίτιδας ξέσπασε στις βόρειες πολιτείες της Νιγηρίας στις αρχές του 1996. Ήταν μια ιδιαίτερα εκτεταμένη επιδημία που προσέβαλε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Για την αντιμετώπισή της οι ομάδες μας, ξεκινώντας από τα μέσα Φεβρουαρίου, οργάνωσαν προγράμματα πρόληψης (εμβολιασμούς) και θεραπείας (ιατρική περίθαλψη σε νοσοκομειακές δομές) σε τρεις από τις επτά πολιτείες που είχαν πληγεί περισσότερο- το Κάνο, το Μπάουτσι και το Κατσίνα. Στη συνέχεια, οι ΓΧΣ έφεραν εις πέρας μια επιχείρηση μεγάλης κλίμακας που παρείχε βοήθεια σε σχεδόν 3 εκατομμύρια ανθρώπους. 

Την ίδια στιγμή, εντοπίστηκαν κρούσματα ιλαράς στις πολιτείες Κάνο και Κατσίνα, ενώ ξέσπασε και μία επιδημία χολέρας στην πόλη του Κάνο, με τον αριθμό των εισαχθέντων ασθενών να φτάνει τους 90 κατά μέσο όρο κατά τη διάρκεια του Μαρτίου του 1996. Οι ομάδες μας δημιούργησαν ένα Κέντρο Θεραπείας Χολέρας στο νοσοκομείο του Κάνο, χωρητικότητας 300 κλινών. Φέραμε 63 διεθνείς εθελοντές, από τους οποίους οι 42 τοποθετήθηκαν στο Κάνο για την περίθαλψη των χιλιάδων περιστατικών. 

Πώς πληροφορήθηκαν οι ομάδες των ΓΧΣ ότι η Pfizer ήταν στο Κάνο;
Όταν οι ΓΧΣ πραγματοποιούσαν το πρόγραμμα εμβολιασμών και περιέθαλπαν τους ασθενείς που είχαν προσβληθεί από τις επιδημίες, μια ομάδα της Pfizer ήρθε σε ένα νοσοκομείο όπου εργάζονταν οι  ΓΧΣ για να διεξαγάγει μια κλινική δοκιμή του αντιβιοτικού Trovan ®. Οι ομάδες των ΓΧΣ και της Pfizer δεν εργάζονταν στους ίδιους νοσοκομειακούς θαλάμους.

Αντιμέτωποι με επείγουσες καταστάσεις και μ΄ έναν πολύ μεγάλο αριθμό ασθενών, οι ομάδες των ΓΧΣ δεν εργάζονταν υπό τις καλύτερες συνθήκες, με ασθενείς που, λόγω έλλειψης χώρου, ήταν κυριολεκτικά στοιβαγμένοι στα δωμάτια και στους διαδρόμους,.

Πώς σχολιάζετε τις δοκιμές της Pfizer;
Ως ανθρωπιστική ιατρική ανθρωπιστική δεν είναι ο ρόλος μας να αξιολογούμε τις διοικητικές και ηθικές συνθήκες υπό τις οποίες έγιναν οι δοκιμές της Pfizer. Ωστόσο, η ομάδα εθελοντών των ΓΧΣ που ήταν παρούσα στο Κάνο τον καιρό εκείνο, εξέφρασε σοβαρές ανησυχίες για διάφορα ζητήματα. Κατήγγειλαν το γεγονός ότι η Pfizer διεξήγαγε κλινικές δοκιμές εν μέσω μιας εκτεταμένης επιδημίας μηνιγγίτιδας.

Η ιατρική ευθύνη απαιτεί να επικεντρώνεται όλο το ιατρικό προσωπικό στον ίδιο στόχο για την αντιμετώπιση μιας επείγουσας κατάστασης που αφορά δύο θανατηφόρες επιδημίες, τη χολέρα και τη μηνιγγίτιδα. Η κατάσταση επομένως απαιτούσε τη χρήση θεραπευτικών πρωτοκόλλων που είναι αποδεδειγμένα αποτελεσματικά και όχι τη διεξαγωγή κλινικών δομικών για ένα νέο αντιβιοτικό, με αβέβαια αποτελέσματα. Επιπλέον, αυτό το αντιβιοτικό δεν προοριζόταν για Αφρικανούς ασθενείς.

Οι ηθικοί κανόνες που αφορούν την διεξαγωγή κλινικών δοκιμών ορίζουν ρητά ότι σε όλες τις περιπτώσεις, η αγωγή που χορηγείται στα πλαίσια μια κλινικής δοκιμής δεν θα πρέπει να θεωρείται αποτελεσματική αν δεν παρουσιάζει αποτελέσματα μέσα σε 48 ώρες ή αν η κατάσταση του ασθενούς επιδεινώνεται (βλ. την συνέντευξη με τον Φιλίπ Γκερέν του ερευνητικού κέντρου Epicentre)

Διεξάγονται συχνά κλινικές δοκιμές στην Αφρική ή σε άλλα περιβάλλοντα με περιορισμένους πόρους;
Ναι, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, ο στόχος τους δεν είναι η έρευνα ασθενειών που πλήττουν τις φτωχές χώρες. Μεταξύ του 1975 και του 2004, μόνο 20 από τα 1.556 νέα φάρμακα που κυκλοφόρησαν στην αγορά προορίζονται για τη θεραπεία των παρασιτικών και μολυσματικών ασθενειών που σκοτώνουν 15 εκατομμύρια ανθρώπων κάθε χρόνο.

Μόλις το 10% της ιατρικής έρευνας αφιερώνεται επί του παρόντος σε ασθένειες που ευθύνονται για το 90% των θανάτων παγκοσμίως - δηλαδή, εκεί που οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες. Είναι επομένως πολύ σημαντικό, η έρευνα που διεξάγεται στην Αφρική και τις Νότιες χώρες να δοκιμάζει νέα φάρμακα για την ελονοσία, την ασθένεια του ύπνου και το Τσάγκας, κάτι που χρειάζονται οι ασθενείς στις φτωχές χώρες.

Οι συνεργασίες μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών φορέων έχουν οδηγήσει σε διάφορες νέες πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια. Αυτές οι πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την έρευνα για το AIDS (IAVI- Διεθνής Πρωτοβουλία για τα Εμβόλια του AIDS) την ελονοσία (MMV- Οργανισμός Φαρμάκων για την Ελονοσία) και τη φυματίωση (TB Alliance - Διεθνής Συμμαχία για την Ανάπτυξη Φαρμάκων κατά της Φυματίωσης). Η ελονοσία, το AIDS και η φυματίωση είναι ασθένειες που πλήττουν και τον ανεπτυγμένο κόσμο και μπορεί επομένως να υπάρχει οικονομικό ενδιαφέρον για τη φαρμακευτική βιομηχανία.

Προς το παρόν, μόνο η Πρωτοβουλία Φάρμακα για τις Ξεχασμένες Ασθένειες (DNDi) διεξάγει έρευνες για τις ξεχασμένες ασθένειες και κάνει κλινικές δοκιμές στην Αφρική. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει στη μήνυση εναντίον της Pfizer είναι ότι ενδεχομένως θα αποθαρρύνει τα μεγάλα εργαστήρια από το να επιτρέπουν τις κλινικές δοκιμές των φαρμάκων τους στην Αφρική, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για εκατομμύρια ασθενείς.