ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ: Η αλήθεια που δεν θέλουν να δεις

Από τη Μελίνα Σπαθάρη*

Έπειτα σχεδόν από μια δεκαετία διεθνών επενδύσεων και παροχής βοήθειας, τα προβλήματα απέχουν πολύ από το να θεωρούνται λυμένα στο Αφγανιστάν, όπως αποκαλύπτει η αναφορά που δημοσιεύουν αυτή τη βδομάδα οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF) διεθνώς. Οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση ούτε στη βασική ούτε στην επείγουσα ιατρική περίθαλψη, όσο κι αν προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο οι διεθνείς φορείς που πήραν μέρος στην περιπέτεια «ανοικοδόμησης» του κράτους.
Mε τίτλο «Ανάμεσα στην Πραγματικότητα και τα Λόγια: ο συνεχιζόμενος αγώνας πρόσβασης στην υγεία στο Αφγανιστάν» η αναφορά των MSF αποκαλύπτει τα πλέον σοβαρά και συχνά θανατηφόρα εμπόδια στην περίθαλψη.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε διάρκεια έξι μηνών μέσα στο 2013 με τη συμμετοχή πάνω από 800 ασθενών σε νοσοκομεία όπου η οργάνωση εργάζεται: στο Χελμάντ, την Καμπούλ, το Κοστ και το Κουντούζ.

Βυθισμένη στον πόλεμο για σχεδόν 35 χρόνια, η χώρα είναι σήμερα το σκηνικό μιας σύνθετης κρίσης. Η περυσινή χρονιά θεωρήθηκε από τις βίαιες από τότε που άρχισε η Νατοϊκή στρατιωτική παρέμβαση, το 2001. Στο τέλος του ‘14, το μεγαλύτερο μέρος των αμερικανικών και βρετανικών στρατευμάτων θα έχουν αποσυρθεί, και οι Διεθνείς Δυνάμεις Ασφαλείας που καθοδηγούνται από το ΝΑΤΟ θα έχουν ολοκληρώσει το handover τους στις Εθνικές Δυνάμεις Ασφαλείας του Αφγανιστάν. Ωστόσο, ένα αίσθημα αβεβαιότητας επικρατεί για το τι μέλλει γενέσθαι μετά το ’14. Εν τω μεταξύ δεν περνά βδομάδα χωρίς συγκρούσεις, χωρίς θύματα από βομβιστικές επιθέσεις, νάρκες και drones.

Η Ναργκίς είναι ένα 17χρονο κορίτσι από το Αφγανιστάν που γνώρισα πέρυσι το χειμώνα στη Λέσβο έχοντας κάνει ένα μακρύ και εξουθενωτικό ταξίδι από τη χώρα της ως την Ευρώπη για να εξασφαλίσει την επιβίωση.  Καθώς την εξέταζε ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο «αυτοσχέδιο» κέντρο υποδοχής μεταναστών και προσφύγων που οι ντόπιοι είχαν στήσει για να διαχειριστούν τις ανάγκες των ευάλωτων αυτών πληθυσμών μου αφηγήθηκε την ιστορία της.
«Σκότωσαν τον πατέρα μας, βίασαν την μητέρα μου και τις δύο μου αδελφές, μόνο εγώ γλίτωσα», μου είχε πει. Έτσι, μαζί με τη μαμά και τις αδελφές της αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την ιστορική και πολύπαθη περιοχή Γκάζνι και να φύγουν. «Στη χώρα μου δεν είχαμε ειρήνη, δεν είχαμε μέλλον, δεν είχαμε τίποτα. Οι άνθρωποι όταν αρρωσταίνουν, απλώς αφήνονται να πεθάνουν, αν δεν είναι τυχεροί για να έχουν πρόσβαση σε κάποια ιατρική οργάνωση όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Ήξερα κάποιους που γύριζαν από το νοσοκομείο με το νεογέννητο παιδί τους με τα πόδια. Έπεσαν σε ναρκοπέδιο και σκοτώθηκαν. Ήξερα κάποιους άλλους που χρειάστηκε να μεταφέρουν στην πλάτη τον συγγενή τους που ψυχορραγούσε. Περπάτησαν 100 χλμ ως το πλησιέστερο νοσοκομείο».

Οι μαρτυρίες των ασθενών αποκαλύπτουν ένα ευρύ χάσμα ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη σε σχέση με την περίθαλψη. Οι άνθρωποι κάνουν λόγο για έλλειψη φαρμάκων, προσωπικού και ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και για την αδυναμία τους να καταβάλουν το αναγκαίο έξοδο για να θεραπευτούν.

«Πέρυσι, ένα από τα αδέλφια μου οδηγούσε έναν ασθενή στο νοσοκομείο του Λασκάρ Γκά», αφηγείται ένας νέος άντρας 22 ετών, αγρότης, στην επαρχία Χελμάντ. «Έπεσε βόμβα στο δρόμο, και πέθαναν και οι τρεις άνθρωποι επιβάτες: Ο αδελφός μου, ο ασθενής και ο συγγενής του».
Ένας στους πέντε ασθενείς που μίλησαν στο προσωπικό της οργάνωσης έχει ένα συγγενή ή στενό φίλο που πέθανε μέσα στον τελευταίο χρόνο λόγω έλλειψης πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη. Από όσους έφτασαν στα νοσοκομεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, το 40% ανέφερε ότι είχε αντιμετωπίσει βία, ναρκοπέδια, κακοποίηση και παρενόχληση.

Καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις ετοιμάζονται να αποσυρθούν, οι ηγέτες τους αγωνίζονται να «πουλήσουν» μια αφήγηση τύπου success story για την παρέμβασή τους στο Αφγανιστάν. Εντυπωσιακές ιστορίες, κομμένες και ραμμένες ανάλογα με τις πολιτικές και στρατιωτικές ατζέντες του καθενός αφθονούν. Ωστόσο ο καθημερινός αγώνας των κατοίκων για να εξασφαλίσουν τα αυτονόητα όπως η περίθαλψη δεν αφήνει καμία ψευδαίσθηση για την κατάσταση και το αβέβαιο μέλλον στη χώρα. Αν και έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος, τα ποσοστά παιδικής και μητρικής θνησιμότητας παραμένουν από τα πιο ψηλά στον κόσμο, οι θάνατοι από βία αυξάνονται και οι ιατρικές και ανθρωπιστικές ανάγκες εξακολουθούν να μένουν ακάλυπτες. Οι άνθρωποι από τη μια και την άλλη άκρη της χώρας ξεκινούν μακρινά και επικίνδυνα ταξίδια ρισκάροντας τη ζωή τους για να μεταφέρουν είτε μια έγκυο σύζυγο, είτε ένα υποσιτισμένο παιδί είτε έναν άρρωστο συγγενή εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Νοσοκομεία χωρίς φάρμακα, χωρίς προσωπικό, χωρίς καν ρεύμα. Εγκαταλελειμμένα νοσοκομεία που δεν χτίστηκαν ποτέ. Αναπτυξιακά σχέδια που έμειναν στη μέση. Και μαζί με όλα αυτά, η εγκληματικότητα που εντείνεται σε πολλές περιοχές αναγκάζοντας τους κάτοικους σε εκτοπισμούς.

«Η κοινότητά μας είναι ανίσχυρη» αφηγείται ένας ασθενής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, 48 ετών, μάγειρας και αγρότης, στην επαρχία Κουντούζ. «Είμαστε παγιδευμένοι ανάμεσα στις δυο εμπόλεμες πλευρές οπότε είμαστε αναγκασμένοι να διαλέγουμε πλευρά. Οι μισοί από εμάς υποστηρίζουμε την κυβέρνηση, οι άλλοι μισοί τους Ταλιμπάν. Όσοι θέλουν να μείνουν στη μέση δεν επιβιώνουν. Πρέπει να διαλέξεις πλευρά αλλιώς θα είσαι ο πρώτος που θα υποφέρεις και κανείς δεν θα μπορεί να σε βοηθήσει… Έχουμε κουραστεί από τους σκοτωμούς, τη βία και τον τρόμο».

Μέσα στα 12 τελευταία χρόνια, οι αποφάσεις που ελήφθησαν από τις εμπόλεμες κυβερνήσεις σχετικά με την παροχή περίθαλψης στο Αφγανιστάν, συχνά βασίστηκαν σε κριτήρια που δεν είχαν να κάνουν με τις αληθινές ανάγκες των ανθρώπων, αλλά με παιχνίδι εντυπώσεων και με πολιτικές στρατηγικές. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν τεράστια κενά στις επείγουσες ανάγκες που προκαλεί ο συνεχιζόμενος πόλεμος. Οι διεθνείς δωρητές, οι πάροχοι υγείας και οι αρχές της χώρας πρέπει επειγόντως να πάρουν την ευθύνη για τα λάθη και τις αποτυχίες τους, να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα στην υγεία και να θέσουν ως προτεραιότητα τις ανάγκες των ανθρώπων.

Η Σεβερίν Καλουβέρ, γυναικολόγος στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα θυμάται έντονα τη μέρα πριν ανοίξουν το μαιευτήριο στο Κοστ, στις 29 Δεκεμβρίου: «Το πρώτο παιδί που φέραμε στη ζωή, ήρθε πριν καν ανοίξει το μαιευτήριο!  Η γυναίκα είχε καταφτάσει στο κατώφλι μας, κάθισε εκεί και περίμενε κάποιος να την βοηθήσει να γεννήσει. Δεν είχε πουθενά αλλού να πάει. Φυσικά δεν μπορούσαμε να τη διώξουμε, την πήραμε μέσα και φέραμε στο φως ένα υγιές αγοράκι. Έτσι μπορούμε να λέμε πως το πρώτο μωρό που γεννήθηκε σ’ αυτό το νοσοκομείο, γεννήθηκε πριν καν ανοίξει το νοσοκομείο!
Στα σοβαρά όμως, πολλές άλλες γυναίκες δεν έχουν την ίδια τύχη. Δεν έχουν πουθενά να πάνε για να γεννήσουν ή δεν έχουν μεταφορικό μέσο. (σ.σ. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έφεραν στο φως 33.500 μωρά μέσα στο 2013 στο Αφγανιστάν)

Ο αποκλεισμός από τις υπηρεσίες υγείας πλήττει κυρίως εκείνους που ζουν σε περιοχές διαφιλονικούμενες. Ωστόσο, η ανασφάλεια και η περιορισμένη πρόσβαση που έχουν οι υγειονομικοί φορείς - ακόμη και οι MSF - σ’ αυτές τις κοινότητες, εμποδίζουν μια βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανθρωπιστική δράση. «Για να προσεγγίσουμε τους πλέον ευάλωτους, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις χρειάζεται να θέσουμε ως προτεραιότητα την πρόσβασή μας σε όλες τις εμπόλεμες πλευρές. Την ίδια στιγμή, όλες οι εμπόλεμες πλευρές πρέπει να καταβάλουν περισσότερη προσπάθεια για να εξασφαλίσουν ότι η περίθαλψη δίνεται αμερόληπτα σε εκείνους που νοσούν ή είναι τραυματισμένοι». Αυτή είναι η προτροπή που  δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα τα τελευταία 43 χρόνια, δηλαδή από τότε που ιδρύθηκαν, θέτοντας την ουδετερότητα ως θεμέλιο λίθο του κινήματός τους.

Το διεθνές ενδιαφέρον για το Αφγανιστάν φθίνει. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα  διαπιστώνουν όμως πως σε πολλά σημεία της χώρας η βία και οι συγκρούσεις κάθε άλλο παρά ελαττώνονται. Όσο η διεθνής κοινότητα αναζητά καταφύγιο στα λόγια, οι κάτοικοι του Αφγανιστάν, όπως η μικρή Ναργκίς, θα συνεχίζουν να υποφέρουν από μια σκληρή πραγματικότητα».

Διάβασε την αναφορά των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για το Αφγανιστάν εδώ: http://www.msf.gr/node/3792

*H Μελίνα Σπαθάρη είναι δημοσιογράφος, Διευθύντρια Επικοινωνίας στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.

Η ιστορία δημοσιεύθηκε στο The toc σ' αυτή τη μορφή:

http://www.thetoc.gr/diethni/article/afganistan-xwra-efialtis-gia-ta-paidia