16 Οκτωβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής - Μια πρωτοβουλία που θα σώσει εκατομμύρια παιδιά από υποσιτισμό

Το να τρέχετε με το μωρό σας στον παιδίατρο για ένα τσεκ-απ μπορεί να φαίνεται σαν μια ακόμα αγγαρεία. Ξέρετε κάποιον που να είχε προσβληθεί ποτέ από ιλαρά; Πολλοί γονείς αναρωτιούνται αν όλα αυτές οι εξετάσεις είναι απαραίτητες σε πρώτο επίπεδο. Όμως την τελευταία εβδομάδα, μητέρες, νοσηλευτές και γιατροί στο Νίγηρα μου υπενθύμισαν πόση δύναμη και σημασία έχουν όλα αυτά.

Μόλις επέστρεψα από τη Μαντάουα, τη νοτιότερη επαρχία του κεντρικού Νίγηρα όπου οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF) έχουν εργαστεί για πάνω από μια δεκαετία. Είναι αλήθεια ότι ακόμα παρέχουμε θεραπεία σε πολλά υποσιτισμένα παιδιά και φροντίζουμε όσα προσβάλλονται από ιλαρά ή άλλες συνηθισμένες ασθένειες. Όμως υπάρχει κάτι νέο. Χιλιάδες μητέρες και μικρά παιδιά καταφθάνουν χαρούμενα στο κέντρο υγείας κάθε μήνα για να ελέγξουμε το βάρος τους, να κάνουν ενημερώσεις ανοσοποίησης, και μόλις το μωρό φτάσει στην ηλικία των 6 μηνών, έρχονται να πάρουν θρεπτική βρεφική τροφή ως συμπλήρωμα του θηλασμού. Δεδομένου ότι οι κουνουπιέρες διανέμονται στα νεογνά, οι μητέρες και το νοσηλευτικό προσωπικό ανταλλάσουν απόψεις για το πώς να φροντίζεις ένα άρρωστο μωρό και πώς να ταΐζεις τα παιδιά για να μην αρρωσταίνουν.

Ο Νίγηρας είναι μια χώρα της υποσαχάριας Αφρικής που βρίσκεται στη ζώνη Σαχέλ. Για τους ανθρώπους που ζουν στο Νίγηρα, η καθημερινότητα είναι γεμάτη με προκλήσεις και αγώνες. Η χώρα έχει δοκιμαστεί από τρεις επισιτιστικές κρίσεις τα τελευταία έξι χρόνια κι αυτό ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού που φτάνει τα 16.000.000, ζει από τη γεωργία. Το 2010, ο μισός σχεδόν πληθυσμός έλαβε μια βραχυπρόθεσμη οικονομική βοήθεια με τη μορφή διανομής τροφίμων ή μεταφοράς μετρητών και φέτος προβλέπεται να συμβεί το ίδιο για το ένα τέταρτο του πληθυσμού. 

Αλλά μεταξύ όλων αυτών των δυσκολιών, οι Νιγηριανοί πολιτικοί και οι επαγγελματίες υγείας σημειώνουν αξιοσημείωτη πρόοδο στους δείκτες παιδικής βιωσιμότητας. Παρά το γεγονός ότι κατατάσσεται σχεδόν στο τέλος της λίστας σύμφωνα με το Δείκτη Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, η παιδική θνησιμότητα στο Νίγηρα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και πέφτει με διπλάσιο ταχύτητα απ’ ό,τι συμβαίνει στη μεγαλύτερη και πλουσιότερη γειτονική Νιγηρία. Παρά τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, τα ποσοστά του παιδικού υποσιτισμού βελτιώνονται. 

Τι συμβαίνει, λοιπόν, στο Νίγηρα; Το 1990, ο Νίγηρας είχε το μεγαλύτερο ποσοστό παιδικής θνησιμότητας στον κόσμο. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, η κυβέρνηση άρχισε να προωθεί εκστρατείες εμβολιασμού σε συνδυασμό με διανομή βιταμίνης Α. Ανάμεσα στο 1998 και το 2005, το ποσοστό των παιδιών κάτω των 5 ετών που είχαν λάβει μία δόση βιταμίνης Α ανέβηκε από το 7% στο 75% και το ποσοστό των παιδιών που εμβολιάστηκαν κατά της ιλαράς διπλασιάστηκε. Επρόκειτο σίγουρα ένα θετικό βήμα, που έγινε όμως πράξη το 2005.

Το Μάρτιο του 2005 κύματα υποσιτισμένων και άρρωστων παιδιά, σε αριθμούς που δεν είχαμε ξαναδεί στο παρελθόν, άρχισαν να συρρέουν στα νοσοκομεία των MSF στη νοτιοκεντρική περιοχή της χώρας. Κανείς δεν καταλάβαινε τι ακριβώς  συνέβαινε και το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν να ανταποκριθούμε. Το Υπουργείο Υγείας ενέκρινε άμεσα ένα εθνικό πρωτόκολλο επισιτισμού, η UNICEF κινητοποιήθηκε και πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) κατέφθασαν στη χώρα, προσέλαβαν πολλούς ντόπιους γιατρούς και νοσηλευτές και ξεκίνησαν να περιθάλπουν υποσιτισμένα παιδιά κατά δεκάδες χιλιάδες. Μέχρι το τέλος του χρόνου σχεδόν 100.000 παιδιά είχαν δεχθεί βοήθεια, 60.000 μόνο στα προγράμματα των MSF. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν η μεγαλύτερη επείγουσα παρέμβαση για την αντιμετώπιση του οξέως υποσιτισμού.  

Όπως συμβαίνει συχνά μετά από κρίσεις, σημειώθηκαν αρκετές πολύ θετικές αλλαγές. Από το 2005, περισσότερα παιδιά, υπολογίζεται σε πάνω από 1.000.000, έχουν δεχθεί περίθαλψη για τον υποσιτισμό από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Με άλλα λόγια, τα παιδιά στο Νίγηρα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να λάβουν τη θεραπεία που χρειάζονται απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Αφρική ή την Ασία με αυξημένα ποσοστά υποσιτισμού.

Το Υπουργείο Υγείας έχει διεξάγει τουλάχιστον μία έρευνα για την υγεία και τον διατροφή παιδιών κάτω των 5 ετών. Η επιδημιολογική παρακολούθηση αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό ενός συστήματος υγείας. Η έρευνα που έγινε τον Ιούνιο του 2010 σήμανε συναγερμό και υπαγόρευσε σημαντικές αλλαγές στον επισιτιστικό προγραμματισμό τη συγκεκριμένη χρονιά και δημιούργησε προηγούμενο. Τα τρία τελευταία χρόνια, μια μεγάλη μερίδα παιδιών κάτω των 2 ετών λαμβάνουν επισιτιστική υποστήριξη με νέες κατάλληλες θρεπτικές τροφές, τους μήνες πριν από  την περίοδο της συγκομιδής. Μελέτες ενός προγράμματος των MSF έδειξαν ότι το ποσοστό θνησιμότητας μειώθηκε στο μισό όταν τα παιδιά λάμβαναν ποιοτική συμπληρωματική τροφή, προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους, σε ένα πρόγραμμα που ήταν ευρέως αποδεκτό.

Η διατροφή και η υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες: τα παιδιά είναι πιο επιρρεπή στο να αρρωστήσουν και να πεθάνουν αν είναι υποσιτισμένα και αντίστροφα. Η ελονοσία στο Νίγηρα, για παράδειγμα, αποτελεί βασική αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας, έτσι είναι αδιανόητο να περιθάλψεις παιδιά για υποσιτισμό χωρίς να τα εξετάσεις παράλληλα για ελονοσία ή να κάνεις διανομή κουνουπιέρων ψεκασμένων με εντομοκτόνο. Από το 2005 ο αριθμός των κρουσμάτων ελονοσίας που έχει αντιμετωπιστεί σε παιδιά κάτω των 5 ετών έχει υπετριπλασιαστεί, το 2009 ξεπέρασε το 1.500.000. Η αύξηση αυτή πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι οι πολιτικοί της χώρας αποφάσισαν ότι η ιατρική φροντίδα πρέπει να παρέχεται δωρεάν σε παιδιά κάτω των 5 ετών και το Παγκόσμιο Ταμείο βοήθησε με προμήθεια φαρμάκων. Το ποσοστό των οικογενειών που έχουν κουνουπιέρες ανέβηκε από το 0% στο 75% από το 2005.  

Και ένα τελευταίο σημείο αλλά εξίσου σημαντικό είναι οι εμβολιασμοί. Από το 2005, το ποσοστό των δίχρονων παιδιών που έχουν εμβολιαστεί πλήρως έχει διπλασιαστεί. Υπάρχει ακόμη δρόμος να διανύσουμε και τα παιδιά στο Νίγηρα δεν επωφελούνται ακόμη από όλους τους τρόπους προστασίας που εξασφαλίζει η ανοσοποίηση σε πιο ανεπτυγμένες χώρες, αλλά σίγουρα υπάρχει πρόοδος.

Η πρόοδος αυτή οφείλεται εν μέρει σε αποφάσεις των ηγετών του Νίγηρα, στους εργαζόμενους στον ανθρωπιστικό τομέα και σε ντόπιους επαγγελματίες υγείας που δουλεύουν εκεί. Αυτός ο συνδυασμός έχει θέσει τις βάσεις για την αναζωογόνηση αυτής της σημαντικής δραστηριότητας: της σωστής εξέτασης μωρών.

Ο θηλασμός, η υγιεινή διατροφή και η θεραπεία για τον οξύ υποσιτισμό, η ολοκληρωμένη ανοσοποίηση, η πρόληψη και η θεραπεία της ελονοσίας, και η καλή συλλογή στοιχείων αποτελούν το βασικό άξονα αυτής της επιτυχίας. Αυτά είναι τα βασικά σημεία όπως είπε και σε πρόσφατη συνέντευξη του και ο Επικεφαλής σε Θέματα Υγείας της Unicef Dr. Μίκη Τσόπρα, αναφερόμενος στην πτώση της παιδικής θνησιμότητας στο Νίγηρα κατά 47% τα τελευταία 10 χρόνια. Το δυσκολότερο είναι το σύστημα να συνεχίσει να δουλεύει γιατί αυτή η πρόοδος είναι εύθραυστη. Όταν υπάρχει η σωστή πολιτική, πολλές κατακτήσεις στον τομέα της υγείας μπορεί να αποδοθούν στις επενδύσεις που γίνονται από οργανώσεις παροχής επείγουσας βοήθειας, η χρηματοδότηση των οποίων δεν είναι ούτε σταθερή ούτε προβλέψιμη. Η επόμενη κρίσιμη φάση είναι να ενσωματωθεί η σχέση διατροφής –υγείας στο δημόσιο σύστημα υγείας και να φτάνουμε στα παιδιά νωρίτερα με αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Στόχος όλης αυτής της προσπάθειας θα πρέπει να είναι η βελτίωση της υγείας των παιδιών όσο και μιας επείγουσας ανταπόκρισης.   

Σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζεται η πρόκληση για την πρωτοβουλία Scaling Up Nutrition (SUN) που έχει στόχο να περιορίσει τον υποσιτισμό παγκοσμίως, τα μέλη της οποίας συναντήθηκαν την περασμένη εβδομάδα στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Οι μητέρες και οι επαγγελματίες υγείας από το Νίγηρα έχουν κάνει πολλά για να δείξουν σε αυτό το νέο κίνημα SUN τι είναι δυνατό. Τώρα το ερώτημα για το SUN είναι τι μπορεί να κάνει προκειμένου να ισχυροποιήσει και να επιταχύνει αυτές τις κατακτήσεις σε περιβάλλοντα όπως του Νίγηρα. Σίγουρα  η αρχή γίνεται με την αναγνώριση ότι η παροχή συμπληρωματικής θεραπευτικής τροφής για να θεραπεύσεις και να προφυλάξεις τα παιδιά από τον υποσιτισμό σε συνδυασμό με βασικές υπηρεσίες υγείας είναι από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Αν οι τοπικοί ηγέτες και οι αναρίθμητες τοπικές και διεθνείς ΜΚΟ κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση, ποιος ξέρει πόσο γρήγορα μπορεί να διαδοθεί αυτή η προσπάθεια που στόχο την επιβίωση πολλών παιδιών.

Η Δρ. Σούζαν Σέφερντ είναι παιδίατρος από το Μπουτ της Μοντάνα. Εργάζεται με τους MSF τα τελευταία 6 χρόνια και συντονίζει επισιτιστικά προγράμματα. Έχει δουλέψει στην Ουγκάντα, το Τσαντ, το Νίγηρα, την Κένυα, το Ν. Σουδάν, την Μπουργκίνα Φάσο και την Γκάνα.